این نوشته، از جنس مقاله‌های علمی نیست بلکه از جنس یک دغدغه و تحلیل یک واقعه و پساواقعه از دیدگاه مدیریت جهادی به عنوان نظریه مبنا برای اداره انقلاب اسلامی، مطرح شده است. این هم یک اصل بدیهی است که کلیات حرف‌هایی که به جنس جهاد ختم می‌شود، برای خیلی‌ها شاید تکراری باشد، ولی حداقل از باب «وَ ذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَى تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِینَ» تکرار آن ضروری است.
مقدمه
این نوشته، از جنس مقاله‌های علمی نیست بلکه از جنس یک دغدغه و تحلیل یک واقعه و پساواقعه از دیدگاه مدیریت جهادی به عنوان نظریه مبنا برای اداره انقلاب اسلامی مطرح شده است. این هم یک اصل بدیهی است که کلیات حرف‌هایی که به جنس جهاد ختم می‌شود، برای خیلی‌ها شاید تکراری باشد، ولی حداقل از باب تذکر «وَذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَى تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِینَ» (ذاریات/۵۵) تکرار آن ضروری است.
۱- واژه‌شناسی بحث
۱-۱- فرصت؛
می‌توان در این‌جا از تهدیدها هم صحبت کرد اما نسبت فرصت‌ها و تهدیدها، متداخل است به این معنا که در دل فرصت‌ها، تهدیدهای بی‌شماری است که فرصت‌سوزان آنها را بارها تجربه کرده‌اند و در دل تهدیدها، هم فرصت‌های بسیار که فرصت‌سازان آن را بارها به چشم خود دیده‌اند. در این بحث، از زاویه‌ی «فرصت»(های) کرونایی به تبیین موضوع پرداخته‌ایم.
۱-۲- کرونا؛
در حال حاضر، ۲۰۱ کشور از ۲۰۵ کشور دنیا با موضوع کرونا درگیر شده‌اند. هجمه کرونا آنقدر سنگین بوده که در بسیاری از مناسبات عمیق و ریشه‌دار کشورها اعم از فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، انقلابی ایجاد کرده است. کشورهایی متهم به انتشار (عامدانه) کرونا در جهان هستند؛ چین امریکا را متهم می‌کند و امریکا چین را … . بی‌راه نیست اگر بگوییم جنگ جهانی کرونا شکل گرفته و کرونا (فارغ از اینکه انسان‌ساز است یا خیر) به جامعه انسانی حمله کرده است.
۱-۳- جهاد و مدیریت جهادی؛
بدون اینکه نیازی به اقامه دلیل باشد، همه قبول دارند که شرایط عادی نیست؛ امنیت و سلامت مردم مورد هجمه قرار گرفته و برخی تحلیل‌ها از بروز حوادث عجیب و غریب پسا کرونا خبر می‌دهند. شرایط، غیرعادی، فوق‌العاده و تا حدودی بحرانی است. همین که شرایط عادی نیست، فرض ضرورت کار جهادی و مدیریت جهادی را جدی می‌کند هرچند برای به‌کار گیری واژه جهاد، نیاز به وجود مولفه‌های دیگری هم هست که در ادامه تبیین خواهد شد.
۲- زاویه بحث
از دو زاویه می‌شود به مسأله کرونا نگاه کرد و به تحلیل آن پرداخت:
۲-۱- بلیه یا ابتلاء؛
بلیه به معنی آزار و رنج و سختی برای عموم جوامع است و بعضا نوعی مفهوم عذاب را در خود دارد. ابتلاء برای جامعه مومنان است، از ریشه «بلاء» و به معنی امتحان و آزمایش است. این واژه و مشتقات آن در قرآن کریم ۳۷ بار در ضمن ۳۴ آیه به کار رفته است. (موسوی نسب، ص۱۵)
بر اساس آیات قرآن، در ابتلائات، صلاحیت‌ها، استعدادها و کرامت‌های حقیقی انسان، خود را نشان می‌دهد [۱]، عمل احسن مشخص می‌شود [۲] و زمینه برای بازگشت او به خدا فراهم می‌شود. [۳] ضمن اینکه ابتلائات معیار و میزان خوبی برای پاداش و کیفر است. [۴]
در ابتلائات، صبر بر بلاء، شکر نعمت‌ها و توسل به خدا راهگشا بوده و هرچند وظایفی را به دوش مکلف بار می‌کند ولی فرصت‌های بی‌نظیری برای رشد معنوی و بعضا حتی مادی انسان‌ها فراهم می‌نماید.
این از بدیهیات اعتقادی ماست که جلب رحمت الهی در ایام ظهور ابتلائات، از طریق افزایش صله رحم و توجه به اطرافیان، مواسات و … مسیری برای حل یا عبور سریعتر از بحران است.
۲-۲- جنگ یا بستر جنگ؛
این روزها حرف‌هایی از جنگ بیولوژیک زده می‌شود و البته ردیه‌هایی هم بر آن نوشته می‌شود. اما شواهد علمی و تاریخی وجود فرضیه بیوتروریسم و استفاده از جنگ‌افزارهای بیولوژیک را رد نمی‌کند؛ استفاده از طاعون به عنوان سلاح در جنگ‌های قرون وسطایی، توسعه آبله در میان بومیان در آغاز کشف قاره امریکا، توسعه جنگ‌افزارهای بیولوژیکی در جریان جنگ جهانی اول، دوم و دوران جنگ سرد و حتی آغاز هزاره سوم، نشان از اهمیت استراتژیک قدرت میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا، برای برتری‌جویی بعضی دولت‌ها و فرقه‌ها داشته و دارد. تلاش‌های تاریخی در استفاده از بیماری‌های عفونی به عنوان جنگ‌افزارهای بیولوژیکی، نشان می‌دهد که تمایز بین رخداد طبیعی اپیدمی یک بیماری عفونی و وقوع آن در نتیجه یک حمله بیولوژیکی عمدی، بسیار مشکل است و همین ویژگی، به کارگیری آن را برای اهداف برتری‌جویانه میسر می‌سازد. [۵] خبر خطرناک وجود بیش از ۲۰۰ آزمایشگاه بیولوژیک امریکایی در جهان و نیز اطراف ایران، هشداری جدی برای مسئولان کشور جهت تنظیم برنامه دفاعی متناسب برای مقابله بهنگام است. [۶]
اما حتی اگر فرضیه بیوتروریسم قابل اثبات نباشد، سوابق قابل توجه و دلایل علمی، منطقی و عقلانی کافی برای ضرورت آمادگی و طراحی و انجام اقدامات مناسب در شرایط بحرانی و فوق‌العاده حاصل از کرونا وجود دارد. بحران‌هایی از جنس کرونا حتی اگر یک بلای انسان‌ساز نباشند، مسلماً همیشه نقطه عطفی برای تحولات دنیا بوده‌اند و قدرت‌های دنیا از بستر بحران‌ها، تغییرات جدی را رقم زده‌اند. جنگ جهانی دوم و تلاش برای ایجاد نظم جدیدی در جهان نمونه‌ای از همین ماجرا می‌باشد.
۳- شرایط عادی نیست
از هر زاویه‌ای اعم از «ابتلاء یا جنگ» به مسأله نگاه کنیم، شرایط عادی نیست. در حال حاضر و با تداوم بحران کرونا، علاوه بر سلامت مردم که نگرانی‌های زیادی برای جامعه ایجاد کرده، اقتصاد، اعتقاد و اخلاق عمومی مردم دچار مشکلات و معضلاتی شده و نوعی ناامنی در روابط اجتماعی عموم مردم احساس می‌شود.
نظام سلامت در کشور ما با حمایت ویژه مسئولین و همراهی قابل قبول مردم، توانسته با خسارت‌های ویرانگر در این حوزه، مقابله و تا حدودی آن را کنترل نماید اما تبعات اقتصادی کرونا که ممکن است باعث تشدید گرانی‌ها، بیکاری‌ها، رکود و تورم و … شود، تازه شروع شده است.
فرهنگ عمومی تعاملی مبتنی بر اعتماد مردم با یکدیگر، با شکاف عجیبی روبرو شده و بخش قابل توجهی از ارتباطات آنها دچار اختلال جدی شده است. هرچند ابتکار رزمایش مواسات و ایجاد صحنه‌های زیبای همدلی و همراهی عمومی مردم در رسیدگی به سایر همنوعان مستعضف، علاوه بر حل اثربخش مشکلات نیازمندان در این ایام، بخشی از این مشکل فرهنگی ـ ارتباطاتی را نیز پوشش می‌دهد ولی به نظر می‌رسد باز هم آثار سوء ناشی از نگرانی های کرونایی در فرهنگ عمومی اجتماع، تا مدت‌ها باقی خواهد ماند.
بستن حرم‌ها و مساجد و تعطیلی هیئات و مجالس دعا و مناجات، علاوه بر سلب ظرفیت این مکان‌ها در تنظیم سلامت روحی مردم در این شرایط بحرانی و نیز ظرفیت کاهش بلای کرونا و سایر بلایای پیش رو [۷]، باعث هجمه به مجموع اعتقادات مردم شده است. تشویق و تحریز همیشگی مردم برای استغاثه به اهل بیت علیهم السلام و برپایی توسلات تجمعی، این بار جای خود را به ماندن در خانه و عدم حضور در این مکان‌ها و برنامه‌ها برای جلوگیری از ابتلاء به کرونا شده بود.
لذا از هر زاویه‌ای که به مسأله نگاه کنیم، وضعیت عادی نیست و هجمه‌هایی سازمان یافته یا طبیعی ناشی از وضعیت موجود و تصمیمات متخذه درباره آن، به طور فزاینده‌ای وارد جامعه می‌شود.
ضمن اینکه اگر فرض کنیم نگاه دوم (جنگ کرونایی) جدی باشد، ضرورت دارد که نسبت ما با آن روشن‌تر شود تا نسبت به آن بی‌تفاوت نباشیم و نقش خود را بهتر بازیابی نماییم.
۴- ملاحظات کار در شرایط غیرعادی
بدیهی است برای مقابله با شرایط غیرعادی، به کار غیرعادی یا کار فوق‌العاده نیاز داریم که با وجود دشمن و دشمنی‌ها (که در عرصه‌های مختلف اعم از اقتصاد، سلامت و اخلاق به وضوح وجود دارد) از آن به کار و مدیریت جهادی تعبیر و تبدیل می‌شود. در این حالت توجه به این نکات می‌تواند راه گشا باشد:
۴-۱- در واقع کار عادی، برای شرایط عادی، می‌تواند به نتیجه قابل قبولی برسد اما در شرایط غیرعادی و با ویژگی‌های عرض شده، کار جهادی واجب می‌شود. عمل جهادی، قدم در بابی است که «فتح الله لخاصه اولیائه» و در پی آن نصرت و امداد الهی نیز شامل خواهد شد.
هسته محوریِ داستان چمران‌ها، حسن باقری‌ها، عبدالله والی‌ها، حاج قاسم‌ها و کاظمی آشتیانی‌ها، عبور از همین کوره‌فرصت‌ها و ورود به عرصه جهاد است. مرحوم کاظمی آشتیانی می‌گفت:«می‌خواهم بگویم پرچمدار این مملکت جهاد است. والله العلی العظیم، مدیرعامل رویان خداست؛ ماها عمله‌ی خدا هستیم! به خدا قسم اینها را جدی می‌گویم. یک چیزهایی اتفاق می‌افتد که من اصلا عرضه‌ی این کارها را ندارم. قد و قواره‌ی من این چیزها نیست ولی اتفاق می‌افتد».
۴-۲- البته ممکن است ما دشمن و دشمنی‌ها را نادیده بگیریم و نسبت به آن تغافل نماییم ولی بدیهی است که دشمن بیکار نخواهد نشست و دشمنی‌ها هم (تا پایان دنیا که جبهه کفر و جبهه حق در مقابل هم قرار دارند) تمام نخواهد شد؛ مَنْ نَامَ لَمْ یُنَمْ عَنْهُ (نهج البلاغه، نامه ۶۲)
۴-۳- وقتی جهاد واجب شد، ترک آن عواقبی بسیار خطرناک دارد که در بعضی از آیات و روایات به آن اشاره شده است:
– هر کس آن را از باب بى‌اعتنایى ترک کند، اَلْبَسَهُ اللّهُ ثَوْبَ الذُّلِّ (خداوند بر او جامه ذلت بپوشاند) وَ شَمْلَهَ الْبَلاءِ (غرق بلا نماید)، وَ دُیِّثَ بِالصَّغارِ وَالْقَماءَهِ (به ذلّت و خوارى و پستى گرفتار آید)، وَ ضُرِبَ عَلى قَلْبِهِ بِالاْسْهابِ (بر دلش پرده‌هاى بى‌عقلى زده شود)، وَ اُدیلَ الْحَقُّ مِنْهُ بِتَضْییعِ الْجِهادِ (در برابر ضایع کردن جهادْ حق از او گرفته شود)، وَ سیمَ الْخَسْفَ (محکوم به ذلت و خوارى شود)، وَ مُنِعَ النِّصْفَ (محروم از انصاف گردد). (نهج البلاغه، خطبه ۲۷)
– در سوره مبارکه نحل با تعبیر «کَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِهِ» اشاره به افرادی می‌کند که قبلا ایمان داشته‌اند، ولی بعد کفران ورزیده و یا کافر شده‌اند. از آنجا که کفران هم مراتبی دارد و حد اعلای آن ارتداد است، از این آیه می‌شود برای تبیین مفهوم «تعرب بعد الهجره» [۸] و به قولی «تعرب بعد الجهاد» استفاده کرد. بنابراین، کسانی که به آثار و ضرورت جهاد واقف شده‌اند و تکلیف آن را نیز دریافته‌اند ولی بعدا از آن تخلف می‌کنند و نسبت به نعمت جهاد و حفظ اسلام، کفران می‌ورزند، دچار «طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ وَأُولَئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ» (نحل/۱۰۸) می‌شوند.
– عقوبتی شبیه آیه قبل نیز در آیات ۷۳-۹۳ سوره مبارکه توبه ترسیم شده است. پس از امر به جهاد «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ» در آیه ۷۳، دوبار در آیه ۸۷ « َطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا یَفْقَهُونَ» و آیه ۹۳ «وَطَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا یَعْلَمُونَ» به بیان یکی از مهمترین آثار منفی ترک جهاد و رضایت به هم نشینی با متخلفان و نشستگان (در زمانی که جهاد واجب است) اشاره شده است.
۵- کرونا به مثابه جنگ یا زمینه‌ی جنگ و مواجهه
به هر حال کرونا به نوعی به ما حمله (سلامتی – رسانه‌ای) کرده و آثار شدیدی بر جامعه ما داشته است. برای حال یا «فعلاً» کرونا نیاز به اقدامات و عملیات متناسب بوده و است که شیوع آن، با هوشیاری، آمادگی و هماهنگی افراد و دستگاه‌ها، به نحو نسبتا خوبی (نسبت به وضعیت جهانی) تا کنون پیگیری و مدیریت شده است. فعالیتهای حوزه سلامت و جلوگیری از توسعه بیماری و تلاش برای بهبود مبتلایان، طرح ایده راهبردی رزمایش مواسات و فعال شدن گسترده‌ی گروه‌های مختلف اجتماعی در سطح کشور برای پوشش آثار منفی اقتصادی کرونا بر نان شب مردم نیازمند، رعایت توصیه‌های بهداشتی توسط آحاد جامعه، حمایت‌های دولتی کوتاه مدت برای تأمین نیازهای اولیه آسیب دیدگان و … نمونه‌هایی از اقدامات «فعلاً» برای مقابله با کرونا و ترمیم آثار آن است.
اما لایه اصلی مقابله با کرونا، به نگاه استراتژیک و سیاستگذارانه در خصوص کرونا مربوط می‌شود. در این لایه مهمترین مسأله، فهم نقشه دشمن در ایجاد و یا سوء استفاده از بستر کرونا است تا بر اساس آن طراحی و سازماندهی مناسبی صورت پذیرد. بعضی گمانه‌زنی‌ها از اراده قدرت‌های دنیا در استقرار نظم نوین جهانی و برنامه‌ریزی برای حکمرانی مجازی صحبت کرده‌اند. برخی به قمار اقتصادی امریکا برای جبران کاهش قیمت و حتی جلوگیری از حذف دلار در معاملات برخی از کشورها اشاره کرده‌اند و برخی نیز به بازخوانی و افزایش سهم‌خواهی قدرت در دنیا پرداخته‌اند و تحلیل‌هایی در این خصوص ارائه داده‌اند.
مثلا به این تحلیل توجه کنید: چین در دهم دیماه و ایران در ۳۰ دیماه، اولین موارد مشکوک به کرونا را گزارش کرده‌اند. شاخص‌های بازار سرمایه اعم از شاخص داو جونز (اقلام برتر بورس نیویورک)، شاخص نزدک و شاخص فوتسی (بورس لندن) در فاصله اعلام چین تا ۳۰ بهمن روندی معمولی (حتی بعضا با شیب رشد کم) را طی می‌کنند [۹] ولی بعد از ۳۰ بهمن به صورت ناگهانی، سقوط‌های ۱۹ تا ۲۳ درصدی را تجربه می‌کنند. شروع کاهش قیمت نفت با اعلام کرونا در چین شروع می‌شود ولی بعد از اعلام کرونا در ایران و بعد اروپا، به طور شدیدی سقوط می‌کند. اما نرخ دلار که پس از اعلام چین شروع به کاهش قابل توجهی کرده بود و تا ۳۰ بهمن به حداقل نرخ خود در یکسال گذشته رسیده بود، به صورت ناگهانی و پس از اعلام ایران (با وجود آنکه در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌ها سهم رسمی در فروش نفت ندارد) روند افزایشی پر سرعتی به خود می‌گیرد. (مقصودی و سعیدی، ۱۳۹۹) در این فرض تحلیلی (که دور از واقعیت هم نیست)، برنده این ماجرا کیست؟ و آیا این اتفاقات به خودی خود و اتفاقی، شکل می‌گیرد؟!
مثال دیگر توجه به نقش سازمان بهداشت جهانی است. به طور کلی در مورد نقش سازمان‌های بین‌المللی در تکمیل نقشه کلی مدیریت دنیا، حرف‌های زیادی نقل می‌شود که بررسی میزان دقت و صحت آن از توان این مقاله و این نگارنده بیرون است اما آیا این اطلاعات برای شما عجیب نیست؟طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، تعداد مبتلایان به مالاریا در سال ۲۰۱۷ حدود ۲۳۱ میلیون مورد و در سال ۲۰۱۸ حدود ۲۲۸ میلیون مورد در جهان بوده است. تخمین مرگ و میر سالیانه حدود ۴۰۵ هزار نفر است که ۶۷% آن مربوط به کودکان می‌شود. [۱۰] در سال ۲۰۱۷ حدود ۳ تا ۵ میلیون نفر به آنفلوآنزای فصلی مبتلا شده‌اند و حدودا ۶۵۰ هزار نفر بر اثر آن، جان خود را از دست داده‌اند. در این سال، فقط در آمریکا حدود ۶۱هزار نفر مرگ و میر بر اثر آنفلوآنزا ثبت شده است.
بر اساس آمار IDF، در هر هفت ثانیه، یک نفر جان خود را بر اثر دیابت از دست می‌دهد و ۵۰ درصد از این مرگ‌ها (در کل ۴ میلیون نفر در سال) در افراد کمتر از ۶۰ سال اتفاق می‌افتد. در حال حاضر حدود ۴۶۳ میلیون نفر دیابتی در سطح دنیا شناسایی شده‌اند و هرچند این بیماری، واگیردار نیست ولی روند ابتلاء و مرگ ناشی از آن رو به افزایش است. ولی آیا تا به حال شنیده‌اید که شیرینی فروشی در دنیا به این دلیل تعطیل یا حتی محدود شود؟
در سال ۲۰۱۶ در حدود ۳ میلیون مورد مرگ در اثر مصرف الکل (۵.۳ درصد کل مرگ‌های دنیا) گزارش شده به طوری که ۷.۲ درصد مرگ‌های زودرس مربوط به مصرف الکل و ۱۳.۲ درصد مرگ‌های افراد ۲۰ الی ۴۰ ساله ناشی از مصرف الکل بوده است. (حریرچی، ۱۳۹۷/۰۷/۰۹) اما هنوز هم هیچ مشروب فروشی در دنیا تعطیل نمی‌شود و هیچ سازمان جهانی، هیچ برنامه‌ای برای مقابل با این ماده کشنده! ارایه نکرده است.
باز هم مثال‌های دیگری از این دست می‌توان از نظر گذراند. اما به هر حال، به قول نظامی‌ها، برآورد درست از امکانات و توانایی‌های واقعی و عملی خودی، زمین و دشمن، امکان طرح ریزی طرح مانورهای قابل تحقق و البته منعطف را فراهم می‌کند (جعفری، ۱۳۹۴، ص ۵۰۳) بدون شناخت زمین بازی و بدون رصد دقیق تحرکات دشمن و مدعیان حاکمیت در دنیا، امکان طراحی قدم‌های بعدی برای ساخت مستحکم یک کشور قدرتمند مستقل و حرکت به سمت تحقق تمدن اسلامی! وجود نخواهد داشت. رصد دقیق حوادث، اتفاقات و ماجراها در دنیا و تحلیل ابعاد مختلف آنها، نقش مهمی در تعیین درست راهبرد مقابله، مواجهه و تهاجم و تعیین جایگاه آینده کشور خواهد داشت. اصرار این نوشته بر این نیست که به قول برخی، «توهم توطئه!» دامن بزند ولی بخواهیم یا نخواهیم انقلاب خمینی کبیر، تعادل نظم جهانی مستکبران را بر هم زده و برای هر انسان عاقلی، بدیهی است که مدعیان مدیریت دهکده جهانی، از هر فرصتی برای سرنگونی این عامل بی‌نظمی در تمدن مادی آنها (یعنی انقلاب اسلامی) نهایت استفاده را ببرند. از این رو «ساده انگاری» در خصوص رفتارهای دشمنانه و نداشتن استراتژی فعال در این زمینه، حتما به تحقیر تمدنی منتهی خواهد شد و عواقب آن، علاوه بر آثار اکنونی، در طول یک دوره تاریخی به خوبی قابل مشاهده بوده و خواهد بود.
خلاصه آنکه برای مواجهه فعال با کرونا توجه به این دو بخش به صورت توأمان لازم است:الف) رصد فعالیتهای جهانی و تدبیر استراتژی مواجهه و مقابله و ب) برنامه ریزی برای استفاده فعال از بستر بحران جهانی ایجاد شده برای صدور و استقرار اهداف انقلاب اسلامی در جهان. مطالعه (علمی و عملی) بحران‌ها در دنیا نشان می‌دهد که بحران‌ها، فرصت‌های بزرگی، در ایجاد جهش‌های بزرگ تاریخی و حتی سرنوشت‌ساز دنیا فراهم می‌آورند. درست است که ما در این ایام با اقتضائات جدیدی روبرو شده‌ایم و بعضی از معادلات حاکم بر اداره جامعه جابجا شده است، ولی فرصتی هم ایجاد شده که امکان مواجهه فعال با کرونا و تحقق سریعتر آرمان‌های انقلاب اسلامی در گام دوم را تسریع نماییم.
۶- مسایل کرونا؛ نمونه‌هایی از عوارض کرونا
بخشی از تدوین نقشه مقابله و مواجهه و مهاجمه کرونایی، شناخت مسایل مهم و اثرگذار ناشی از کرونا است. در واقع شناخت و احصای درست این مسایل می‌تواند هم به فهم نقشه دشمن کمک کند و هم به تدبیر برای حل مسایل. البته در این جا قصد احصای این مسایل را نداریم ولی نمونه‌هایی از باب مثال بیان می‌شود:
– شاید شما هم رصد کرده باشید که در این روزها کشورهای حوزه مقاومت با فشارهایی روبرو هستند. اسرائیل مرتب به سوریه و برخی نقاط حساس آن کشور حمله می‌کند و در رسانه‌های عمومی، برای تنظیم افکار عمومی اسرائیلی‌ها، از خود تصویر یک فاتح (خیالی) ارایه می‌دهد ولی سوریه از درگیر شدن با آنها اجتناب می‌کند. یمنی‌ها مثلا در آتش بس هستند ولی در این ماه‌ها از سوی ائتلاف سعودی، بیش از صد مرتبه بمباران شده‌اند و پاسخی به آنها نداده‌اند و خویشتن‌داری کرده‌اند. به زعم نگارنده، یکی از مسایلی که دست سوریه و یمن در پاسخ به تجاوزات را بیشتر بسته، همین موضوع کروناست؛ به دلیل ضعف نظام بهداشتی در اثر عوارض جنگی و تحریم، مجبورند حداکثر توان را برای مقابله با عوارض سلامتی _ اجتماعی مردمشان بگذارند و از مقابله مستقیم پرهیز نمایند. وضعیت روحی و روانی و افکار عمومی مردم هم امکان همراهی با این موضوع را ندارد.
– همانطور که قبلا اشاره شد، اخلاق تعاملی مردم در کشورمان و بسیاری از کشورهای مسلمان لطمه دیده است. ابراز محبت مردم به یکدیگر، صله رحم و بسیاری از مفاهیم دچار اختلال شده است. قبلاً به مردم درباره اثر صله رحم بر طول عمر و سلامتی بیشتر گفته بودیم و امروز تشویق می‌کنیم که از ترس احتمالی ابتلاء به کرونا درها را بر روی یکدیگر ببندند. در این میان، تکلیف این روایت برای عموم مردم، چه می‌شود؟
امام رضا علیه السلام: یَکونُ الرّجل یَصِلُ رَحِمَهُ فیکونُ قَد بَقِیَ من عمرِهِ ثلاثُ سنین فَیُصَیِّرُها اللهُ ثَلاثینَ سَنَه … ؛ چه بسا مردی که سه سال از عمرش بیش نمانده، ولی صله رحم به جا آورد و خدا به خاطر این کار، عمرش را به سی سال افزایش دهد و خدا آنچه را می‌خواهد انجام می‌دهد. (الکافی، ج ۲، ص ۱۵۰)
یا مثلا در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است که فِی سُؤْرِ الْمُؤْمِنِ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعِینَ دَاءً ؛ در نیم خورده مومن شفا از ۷۰ بیماری است (ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ج۱، ص ۱۵۱). ولی هجمه کرونایی آنقدر سنگین بوده که مردم از یکدیگر می‌ترسند و سؤر مومن که جای خود دارد، از دست یکدیگر هم به سختی چیزی می‌گیرند، با این که هیچ کدام نشانه‌ای از آلودگی به کرونا را هم لزوماً ندارند و با رعایت موازین بهداشتی می تواند ارتباطات مومنانه با یکدیگر را حفظ کنند.
– ما در هر مصیبتی دست به دامان اهل بیت علیهم السلام می‌شدیم و پرپایی مجالس و تشکیل اجتماعات پرشور استغاثه و روضه، راهی برای حل مشکلات خود و اطرافمان بود. اما الان خبری از روضه‌های دسته جمعی نیست و نهایتا به تصاویر مجازی از مجالس باید اکتفا کنیم (که طبیعتا نمی‌تواند خیلی از افراد را با خود همراه کند و فضای هم افزایی مجالس را فراهم کند) سرآمد این جلسات، برنامه‌های شب‌های قدر است که به طور جدی تحت تأثیر این موضوع قرار گرفته است. قصه و غصه بزرگ‌تر به مجالس محرم مربوط می‌شود که ممکن است آثار کرونا آن را هم حذف یا محدود کند. حرم‌های اهل‌بیت علیهم السلام هم در هر بلا و مصیبت، پناهگاه اصلی مردم بوده است ولی نسخه‌های تجویزی این روزها، صلاح و سلامتی مردم را در بستن در حرم‌ها دیده است.
البته در این نوشته قصد تعرض به تصمیمات ستاد ملی کرونا را ندارم ولی شاید نگاه دقیق‌تر و همه‌جانبه‌تر به همه مسایل و ظرفیت‌ها، می‌توانست از ایجاد مشکلات جدید جلوگیری کند و یا برخی از آن چیزهایی را که تهدید پنداشته شده، به فرصت تبدیل کند؛ فرصت‌هایی که نسخه‌های جهانی فهمی از آنها ندارند و از الطاف ویژه الهی به پیروان اهل بیت علیهم السلام است. سپردن بررسی مسأله بازگشایی مساجد و حرم‌ها به دست کسانی که حقیقت و ضرورت دعا و توسل را درک می‌کنند، یک راه‌کار خوب و مقبول برای تصمیم سازی و پذیرش نهایی تصمیم از سمت جامعه می‌توانست باشد ولی ظاهراً هنوز انگاره‌های حاکم بر ستاد نتوانسته آن را هضم کند! و درعین حال، این سئوال در افکار عمومی مثل یک ویروس جدید در حال انتشار است که آیا ظرفیت تکثیر آلودگی کرونا در این مکان‌های مقدس از محل‌های کار، پارک‌ها، فروشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و آرایشگاه‌ها بیشتر است و یا اینکه (با نگاه امر مستحبی و غیرمهم) ضرورتی بر تعجیل در بازگشایی آنها نیست؟! [۱۱]
به هر حال آنچه مسلم است، ستاد ملی کرونا که تا کنون همه‌ی حمایت‌ها و تقویت‌های لازم از طرف مسئولین عالی نظام، رسانه‌های داخلی و مردم را داشته، از همه ظرفیت‌ها (که البته کار پرزحمتی است) برای رسیدن به تصمیم درست‌تر استفاده نکرده و با نیت صادقانه برای حفظ سلامتی جسم مردم (که تخصص پزشکان و مسئولین فعلی ستاد ملی مقابله با کروناست)، متأسفانه حفظ سایر سلامتی‌های حیاتی روحی و اعتقادی آحاد جامعه را به اندازه کافی در نظر نگرفته است.
– برخی از فعالیتهای دینی – اجتماعی مثل راه‌پیمایی روز قدس، نماز عید فطر، راه‌پیمایی اربعین از ظرفیتهای بزرگ قدرت نمایی جامعه شیعی و مسلمانان است که عملا سرنوشت آنها در هاله‌ای از ابهام است و کرونا (یا عوامل پشت پرده آن!) ممکن است بتوانند این نمایش قدرت اسلام را مهار نمایند.
– گفته می‌شود که کاهش ارتباطات تجاری کشورها با یکدیگر و امکان طولانی شدن محدودیت‌های کرونایی، ممکن است بعضی کشورها را در تأمین مواد غذایی با مشکل روبرو کند؛ حتی تحلیل‌هایی از امکان وقوع قحطی در برخی مناطق دنیا گزارش شده است. هرچند دولت ایران از عدم نگرانی در این خصوص خبر داده و بافت دینی و بومی عموم مردم در کشور نیز از فرهنگ احتکار دور و به فرهنگ مواسات در مواقع بحران نزدیک است ولی حجم فشار تبلیغاتی مدیریت نشده به مردم در بلند مدت (با هدف مدیریت بیماری) در کنار امکان طراحی عملیات‌های خرابکارانه فرهنگی اجتماعی از سوی معاندان در بستر کرونا برای تخریب آرامش موجود، می تواند سرنوشت دیگری را رقم بزند.
۷- اقتضائات جنگ کرونایی
مقابله با عوارض کرونا، نیاز به کار جدی دارد و با پرسه‌زنی‌های عادی، علمی و شبه علمی کاری از پیش نخواهد رفت. موفقیت در این جنگ بعد از پذیرش مبنای فرهنگ جهادی در این حوزه، نیاز دارد به:
– تشکیل جبهه برای افزایش هم‌افزایی و پیشروی مأموریتی؛ آفت بسیاری از کارها، ابتر بودن آنهاست و ابتر بودن کارها هم عموماً ناشی از نبود نیروهای پای‌کار، نشناختن انرژی‌های فعال در آن حوزه و یا نداشتن ارتباط و انسجام تشکیلاتی با یکدیگر است. در مقابلِ جبهه دشمن، نیاز به هوشمندی در شناسایی و کار دشتبان داریم؛ با کار انفرادی در غارهای تنهایی، کاری از پیش نخواهد رفت.
– بار معنوی مبنا؛ فعالان جبهه مقابله با جنگ‌های جدید، همانند رزمندگان دفاع مقدس و مدافعان حرم، نیاز دارند به بار معنوی مبنا تا در سایش حوادث و سختی‌ها، کم نیاورند و زمینه را برای جلب امدادهای الهی بیشتر فراهم نمایند.
– نقشه و کالک عملیاتی؛ هم برای مواجهه دفاعی و هم برای مواجهه فعال با موضوع کرونا لازم است. با فرض تشکیل جبهه و ایجاد قرارگاه‌های راهبردی و عملیاتی، داشتن نقشه و کالک عملیاتی، یه ضرورت اولیه است و بدون آن اغلب، سرگردانی نصیب افراد خواهد بود و انرژی‌هایشان هدر خواهد رفت. به قول شهید حسن باقری، «آنچه نیروها را خسته می‌کند، کار زیاد نیست، بلکه بی برنامگی و گیجی است» و بدیهی است که نقشه داشتن، گام مهمی برای برون رفت از این حالت است.
۸- حرف آخر
پیشروی انقلاب اسلامی در مرزهای تمدنی و عبور از چهل سالگی، قطعا به حساسیت بیشتر جبهه کفر و تلاش بیشتر برای مقابله و دشمنی با انقلاب اسلامی منجر شده است. هر طراحی احتمالی از سمت دشمن، نباید غیرممکن انگاشته شود و دایره «وَ اَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّهٍ» (در همه ظرفیتهای علمی و اجرایی نظامی، دولتی و مردمی) باید توسعه پیدا کند تا هم آمادگی مقابله وجود داشته باشد و هم «تُرهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُم وَآخَرینَ مِن دونِهِم لا تَعلَمونَهُمُ اللَّهُ یَعلَمُهُم» (انفال/۶۰) تحقق پیدا کند.
داستانهایی مثل کرونا و امثال آن، فرصت‌هایی است برای تعیین جبهه و موقعیت در پیچیدگی‌های آخرالزمانی دنیا. کسانی که این بارقه‌هایی از این جنگ را درک کرده اند، مسئولند و به اندازه فهم خود، زمینه برای رشد یا سقوط را فراهم می‌کنند. در واقع حکم اینان از حکم قاعدین جدا می‌شود و یا در صف مجاهدین قرار می‌گیرند یا در صف متخلفین از جهاد! مجاهدین جنگ را جدی می‌گیرند و مأموریت‌هایشان را بر اساس جنگ با اولیاء کفر و طاغوت و مستکبران عالم برنامه‌ریزی می‌کنند. همه تلاش‌شان را در آن مسیر به کار می‌گیرند و پس از خرج همه ظرفیت‌ها، مضطر می‌شوند، متوسل می‌شوند و به لطف خدا، وسع‌شان افزایش پیدا می‌کند و مسئولیت بیشتری در جبهه حق به عهده می‌گیرند. متخلفان هم در حیرت و گیجی (تیه) به سر می‌برند، حتی ممکن است دچار عقب گرد شوند و نهایتا دچار ناشکری و کفران خواهد شد إلا اینکه خدا به آنها رحم نماید.
منابع
۱- قرآن کریم
۲- نهج البلاغه
۳- ابن بابویه، محمد بن علی (۱۳۶۴) ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: الشریف الرضی
۴- جعفری، محمدعلی (۱۳۹۴) کالکهای خاکی، تهران: انتشارات سوره مهر، چاپ چهارم.
۵- زارع، بیدکی و بلالی مود، مهدی (۱۳۹۴) بیوتروریسم و جنگ افزارهای بیولوژیک، از گذشته تا امروز: یک مطالعه مروری کلاسیک، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، دوره ۲۲، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۴، صص ۱۸۲-۱۹۸.
۶- زمانیان، محمدعلی (۱۳۹۸) داستان رویانا: تاریخ شفاهی دکتر سعید کاظمی آشتیانی در پژوهشگاه رویان،
۷- قاسمیان، غلامرضا (۱۳۹۷) ماشین حساب‌ها درست کار نمی‌کنند، فصلنامه مدیریت جهادی، شماره ۱، صص ۵۸-۶۳.
۸- کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ ق.)، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، جلد دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
۹- مقصودی، حمید و سعیدی، علی (۱۳۹۹) گزارش حکمرانی اقتصادی در مواجهه با پدیده کرونا، قم: موسسه احیاگران مسیر قصد.
۱۰- موسوی نسب، سید جعفر (۱۳۸۵) ابتلاء و آزمایش انسان در قرآن، چاپ اول.
۱۱- گزارش سازمان بهداشت جهانی درباره مالاریا
https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/world-malaria-report-2019
۱۲- مصاحبه ایرج حریرچی (معاون وزیر بهداشت) https://www.isna.ir/news/97070905079
————————————————
[۱] وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِینَ مِنْکُمْ وَالصَّابِرِینَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَکُمْ (محمد/۳۱)، وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِین)(عنکبوت/۳)؛ وَلِیَبْتَلِیَ اللَّهُ مَا فِی صُدُورِکُمْ وَلِیُمَحِّصَ مَا فِی قُلُوبِکُمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُور (آل عمران/۱۵۴)
[۲] الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاهَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ (ملک/۲)
[۳] وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّیِّئَاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُون)(اعراف/۱۶۸)
[۴] حضرت امیرالمومنین علیه السلام می فرماید: گرچه خداوند به روحیات بندگانش از خودشان آگاه تر است، ولی آنها را امتحان می کند تا کارهای خوب و بد که معیار پاداش و کیفر است از آنها ظاهر گردد. (نهج البلاغه، قصار/۹۳)
[۵] برای مطالعه بیشتر ر.ک.: زارع و بلالی مود، ۱۳۹۴
[۶] برای مطالعه نامه ر.ک.: نامه بیش از ۱۰۰ نفر از متخصصان ریه، بیماری‌های عفونی، ویروس شناسی و … به رؤسای کشورهای منطقه برای مقابله با حملات بیولوژیک، خبرگزاری تسنیم، ۲۹ اسفند ۱۳۹۸
[۷] حضرت امام سجاد علیه السلام: ألدُّعاءُ یَدْفَعُ الْبَلاءَ النَّازِلَ وَما لَمْ یَنْزِلْ (الکافى، ج۲، ص ۴۶۹)
[۸] برای مطالعه بیشتر، ر.ک. (قاسمیان، ۱۳۹۷)
[۹] تا این تاریخ (حدفاصل دهم تا سی ام دی ماه)، کرونا در حدود ۱۹ کشور اعم از ایالات متحده، آلمان، فرانسه، کره جنوبی، هند و … مشاهده شده بوده است.
[۱۰] ر.ک.:گزارش مالاریا در تارنمای سازمان بهداشت جهانی
[۱۱] حجت‌الاسلام مروی، تولیت آستان قدس رضوی نیز اخیرا گلایه کرده بودند که «در دلسوزی مسئولان هیچ تردید نداریم، اما از مسئولان محترم درخواست داریم به نظرات آستان‌های مقدس نیز توجه داشته باشند، اعتاب مقدسه پیچیدگی‌ها و ظرافت‌هایی دارد که آن‌هایی که در این اماکن مقدسه خدمت نکرده و حضور فعال نداشته‌اند به آن پیچیدگی‌ها آشنایی ندارند، قطعا تصمیم درست زمانی اتخاذ می‌شود که نظرات اعتاب مقدسه نیز در این تصمیم‌گیری‌ها مؤثر باشد. ما نمی‌گوییم دستورالعملی که توسط اعتاب مقدسه تدوین شده است را تصویب کنید، کارشناس این امر شما هستید اما کارشناس حرم‌های مطهر ما هستیم، تصمیم نهایی با شما است اما از نظرات ما استفاده کنید یا حداقل آنها را بشنوید، تا بتوانیم غصه از دل میلیون‌ها محبت اهل بیت (ع) برداریم.» (۱۳۹۹/۰۲/۲۲، آیین نام‌گذاری صحن امام حسن مجتبی علیه السلام)
انتشار یادداشت در روزنامه فرهیختگان شماره ۳۹۴۵
