تا خرمشهر را آزاد نکنیم از اینجا نخواهیم رفت…!

این بخشی از صحبت‌های شهید حسن باقری در جمع فرماندهان در عملیات بیت‌المقدس است. این عملیات در نخستین ساعات روز دهم اردیبهشت ۱۳۶۱ با رمز یا علی بن ابیطالب(ع) از سه محور( منطقه هویزه، منطقه اهواز، منطقه طاهری و عبور از رود کارون) آغاز شد. در این عملیات ۱۱۲ گردان از سپاه و ۴۵ گردان از ارتش در چهار قرارگاه عملیاتی سازماندهی شدند تا به مصاف ۲۰۰ گردان دشمن بروند. در مرحله اول عملیات، دو قرارگاه نصر و فتح با عبور از رودخانه کارون خود را به جاده اهوازـ خرمشهر رساندند و عراق، شدیدترین ضد حمله‌ها را اجرا کرد. در مرحله دوم که در شامگاه ۱۶ اردیبهشت آغاز شد، نیروهای ایرانی از زید تا شمال شلمچه را آزاد کردند و در پی آن در ۱۸ اردیبهشت تا طلائیه و کوشک پیشروی نمودند، اما هنوز خرمشهر آزاد نشده بود. مرحله سوم، در آخرین ساعات روز ۲۰ اردیبهشت به اجرا درآمد ولی رزمندگان در اجرای مأموریت خود توفیق نیافتند. بعد از پایان این مرحله نظر اکثر فرماندهان متوقف نمودن عملیات بود و هر کس گلایه‌ای می‌کرد، اما حسن باقری، معتقد بود که ما باید با همین بسیجی‌ها جنگ را پیش ببریم و تا خرمشهر را آزاد نکنیم از اینجا نخواهیم رفت. با صحبت‌های او نظر فرماندهان جنگ، تغییر کرد و عملیات، مجدداً از سر گرفته شد. سرانجام، روز اول خرداد، ایرانی‌ها به خط دفاعی عراق در نهر خین حمله کردند و در پایان روز دوم خرداد، خرمشهر را محاصره نمودند. ارتش عراق غافلگیر شد و صبح سوم خرداد ۱۳۶۱ خرمشهر آزاد شد. (۱)
غلامحسین افشردی معروف به حسن باقری یکی از فرماندهان جوان جنگ بود که در ۲۴ سالگی وارد جبهه شد و تنها ظرف دو سال توانست به استراتژیست بزرگ جنگ تبدیل شود و واحد اطلاعات رزمی در سپاه و جنگ را پایه‌گذاری کند. کسی که به او لقب نابغه دفاع را دادند تا جایی که می‌گفتند صدام از صدای او پشت بی‌سیم وحشت داشت. با شروع جنگ به جبهه‌های جنوب در خوزستان رفت. آن زمان اطلاع دقیقی از حد پیشروی نیروهای عراقی وجود نداشت. غلامحسین در چنین شرایطی مسئول اطلاعات ستاد عملیات جنوب شد و شروع به جمع‌آوری اطلاعات و شناسایی تمامی مناطق جبهه جنوب کرد. این اقدام وی آغاز تأسیس واحد اطلاعات رزمی در سپاه بود.

از شکست حصر آبادان تا فتح خرمشهر؛ دشمن‌شناسی رمز موفقیت عملیات

نخستین عملیات که با طراحی حسن باقری انجام شد، شکست حصر آبادان بود. طراحی این عملیات که ماه‌ها به طول انجامید، منجر به آزادسازی بخش عظیمی از اراضی تحت تصرف عراق شد. پس از این عملیات بود که فرماندهان ایرانی تصمیم گرفتند روند عملیات‌ها را با سرعت بیشتری پیگیری کنند. طراحی عملیات طریق‌القدس (آزادسازی بُستان) و فرماندهی قرارگاه مشترک ارتش و سپاه در این عملیات و نیز طراحی عملیات بزرگ فتح المبین و فرماندهی قرارگاه نصر از دیگر شاهکارهای او بود.
پس از این عملیات محسن رضایی فرمانده وقت سپاه به حسن باقری دستور داد تا تمام کارهای خود را تعطیل و شناسایی منطقه عملیاتی بیت‌المقدس را آغاز کند. شاید بتوان این عملیات را که در نتیجه آن خرمشهر آزاد شد سخت‌ترین عملیات دوران زندگی حسن باقری دانست. در این عملیات نیز حسن باقری فرماندهی قرارگاه نصر را به عهده داشت و بازهم سخت‌ترین منطقه عملیاتی به این فرمانده جوان سپرده شده بود. حساسیت منطقه قرارگاه نصر از آن جهت بود که نیروهای حسن باقری می‌بایست هم از روبه‌رو و هم از پهلو با دشمن می‌جنگیدند. (۲)
آن چیزی که حسن باقری را شاخص کرد این نگاه دشمن شناسانه‌اش به جنگ بود، اعتماد و باوری که به توان خودمان داشت و معتقد بود با این توان و البته فرهنگ عاشورایی می‌توانیم مقابل این دشمن بایستیم و ابداع‌کننده خیلی از اتفاقات در جنگ باشیم.

حسن باقری و اتاق فرماندهی امروز ما کجاست؟!

امروز بر همگان روشن است که تمرکز دشمن در عرصه اقتصادی است و حداقل ۱۵ سال است که جنگ اقتصادی تمام‌عیاری را علیه کشورمان آغاز کرده است. البته این به معنای خالی کردن سایر محورهای جنگی نظیر عملیات روانی و جنگ رسانه‌ای و تهاجم فرهنگی و ایجاد ناامنی‌های سیاسی-اجتماعی توسط دشمن نیست.
در حال حاضر ایالات‌متحده آمریکا در کنار مذاکرات از تمام ابزارهای خود جهت فشار حداکثری بر ایران بهره می‌برد:
• استفاده از تهدید و اهرم نظامی
• حمایت از دولت‌های جدید و غرب‌گرا در لبنان و سوریه
• حمایت همه‌جانبه از رژیم صهیونیستی و همکاری با کشورهای عربی برای حذف غزه و پیشبرد کریدور آیمک ذیل پیمان ابراهیم
• بازنگری جامع معافیت‌های تحریمی ایران
• در جریان بودن لایحه تشدید تحریم‌های ایران (۳) از فوریه ۲۰۲۵ که کل زنجیره لجستیک انرژی ایران را هدف قرار می‌دهد و از ابزارهای گسترش دامنه تحریم‌ها، تحریم‌های مسافرتی و ویزا و تشویق گزارش‌دهی بخش خصوصی برای جمع‌آوری اطلاعات و اجرای تحریم‌ها استفاده می‌کند. همچنین تشکیل کارگروهی موسوم به کارگروه بین سازمانی بر تحریم‌های ایرانیان (۴) را ملزم می‌سازد که یک نهاد هماهنگ‌کننده بین‌المللی برای افزایش اثربخشی تحریم‌های ایران است.
• لایحه قانون حمایت حداکثری (۵) که هدف آن حمایت از جریان برانداز جمهوری اسلامی و گسترش اغتشاشات است.
• رصد راه‌های دور زدن تحریم توسط ایران و ایجاد اختلال در آن
• اضافه کردن ۱۵۰ شرکت ایرانی مرتبط با صادرات نفت به چین، ۱۳۷ کشتی و ۲۴ فرد به فهرست تحریمی در شش ماه گذشته (۶) حتی در بازه زمانی پنج دور اخیر مذاکرات غیرمستقیم دکتر عراقچی و ویتکاف

در مواجهه با چنین جنگ ترکیبی، لازم است کشور به خود آرایش جنگی گرفته و از تمامی ظرفیت‌های خود به صورت فعال استفاده کند. تشکیل اتاق جنگ اقتصادی به‌مثابه مرکز فرماندهی از ضروری‌ترین و فوری‌ترین اقدامات در کنار پیشبرد مذاکرات غیرمستقیم است.
لازم است در این اتاق فرماندهی افرادی همچو شهید حسن باقری مستقر شوند تا اقدامات دشمن را به‌صورت مستمر رصد کرده و جهت مقابله و خنثی‌سازی آن‌ها طراحی داشته باشد. پیش‌بینی اقدامات آتی دشمن، طراحی و برنامه‌ریزی فعالانه و مبتکرانه اقداماتی که اساساً وضع تحریم را علیه کشور دچار چالش کرده و به تعبیری ما را تحریم‌ناپذیر می‌کند از دیگر کارویژه‌های اتاق جنگ اقتصادی است.
می‌توان کلان مأموریت اتاق جنگ اقتصادی را در یک کلمه خنثی‌سازی تحریم و تحریم‌ناپذیری دانست. این مأموریت بایستی از دو مسیر موازی با یکدیگر پیگیری شود:
۱. اصلاحات ساختارها و نهادهای اقتصادی آسیب‌پذیر در کشور نظیر بودجه، نظام بانکی، بازار ارز و…
۲. برقراری پیوندهای راهبردی با قدرت‌های اقتصادی نظیر چین و روسیه با هدف تعریف نقش ایران در نظم جدید جهانی و درگیرکردن منافع بازیگران اصلی نظام بین‌الملل

مختصات نهادی اتاق جنگ اقتصادی

اتاق جنگ اقتصادی در صورتی کارآمد خواهد بود که چند ویژگی داشته باشد: اولاً فرادستگاهی باشد ثانیاً از سرعت عمل و چابکی بالایی برخوردار باشد ثالثاً واجد ساختار دقیق حفاظت از اطلاعات باشد و رابعاً از اختیارات کامل و حمایت سیاسی سطح بالایی برخوردار باشد.
تشکیل شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا در اردیبهشت ۱۳۹۷ به‌مثابه اتاق جنگ اقتصادی، تدبیر مقام معظم رهبری در این زمینه بوده است. طبق مصاحبه دکتر پورابراهیمی رئیس وقت کمیسیون اقتصادی مجلس، رهبری در جلسه محرمانه خود با سران سه قوه در هشتم اردیبهشت ۱۳۹۷، کارویژه های شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا را پنج مورد تعریف کردند:
۱. مقابله با تحریم
۲. اصلاح نظام بانکی
۳. اصلاح ساختار بودجه
۴. اشتغال و سرمایه‌گذاری
۵. حمایت از اقشار کم‌درآمد و محروم جامعه (۷)

بازطراحی شورای اقتصادی سران قوا به‌مثابه اتاق جنگ اقتصادی

مرور بیانات رهبری و مصاحبه با برخی کارشناسان مطلع حاکی از آن است که این شورا با مأموریت‌های محوله فاصله دارد. رهبری در دیدار خود با دانشجویان در ۲۹ فروردین ۱۴۰۲ ضمن تأکید بر این نکته که شورای اقتصادی سران قوا اولاً یک امر موقت است نه دائمی و ثانیاً برای مقاصد خاص تشکیل شده است، ایرادات این شورا را می‌پذیرند اما مخالفت خود را با تعطیل کردن شورا ابراز کرده و علاج آن را پیگیری مستمر جهت اصلاح عملکرد می‌دانند . (۸) ایشان دو هفته قبل از آن نیز در دیدار با مسئولین نظام از عدم تحقق اصلاح ساختاری بودجه به‌عنوان یکی از اهداف تشکیل شورای اقتصادی سران قوا انتقاد می‌کنند. (۹)

در راستای تحول این شورا باید چهار رکن فعال شوند:

۱- سران سه قوه: عزم و اراده جدی سران سه قوه نقش پررنگ و کلیدی در تحول این شورا خواهد داشت.
۲- دبیرخانه: به نظر می‌رسد تقویت دبیرخانه از حیث نیروی انسانی و بهبود فرایندهای تصمیم سازی تا تصمیم‌گیری نقطه گلوگاهی تحول شورای اقتصادی سران قوا خواهد بود. ارتباط سازنده و مؤثر و مستمر دبیرخانه با جامعه خبرگانی و اندیشکده‌ها از جمله نکات پیشنهادی بهبود دبیرخانه است.
۳- دفتر مقام معظم رهبری: با توجه به منویات رهبری و مأموریت‌های محوله به شورای اقتصادی سران قوا لازم است دفتر فرمانده کل قوا عملکرد هفت ساله این شورا را ارزیابی کند. پایش مصوبات شورا و انطباق آن‌ها با پنج کارویژه مذکور از جمله محورهای اصلی این ارزیابی خواهد بود. شناسایی نقاط ضعف و خلأهای این تشکیلات و تمهیداتی برای رفع آن‌ها نتیجه ارزیابی مذکور باید باشد. البته لازم است دفتر رهبری به‌صورت مستمر (مثلاً هر سه ماه یک بار) عملکرد شورا را رصد و ارزیابی کند.
۴- اندیشکده‌ها و جامعه خبرگانی: صرف نقد کردن به شورای سران و بیان گزاره‌هایی مانند اینکه شورای سران باید تعطیل شود، مسئله‌ای را حل نمی‌کند. لازم است اندیشکده‌ها و جامعه خبرگانی ضمن ارتباط مؤثر با دبیرخانه، ظرفیت اندیشه‌ورزی خود را در راستای تحول و بهبود هرچه بیشتر این نهاد به کار بندند.

۱) https://www.bagheri.ir/news/id,34/

۲) https://www.bagheri.ir/news/id,1901/

۳) Enhanced Iran Sanctions Act of 2025

۴) Interagency Working Group on Iranian Sanctions

۵) Maximum Support Act

۶) https://mett.ir/11154/ – اندیشکده اقتصاد مقاومتی، گزارش فشار حداکثری آمریکا هم‌زمان با مذاکرات و اقدامات فعالانه ایران- ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۴

۷) https://farsi.khamenei.ir/others-report?id=40086 – روایتی از تشکیل اتاق جنگ اقتصادی توسط رهبر انقلاب- ۱۴ تیر ۱۳۹۷

۸) https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=52554 دیدار رهبری با دانشجویان- ۲۹ فروردین ۱۴۰۲

۹) https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=52389 دیدار رهبری با مسئولان نظام- ۱۵ فروردین ۱۴۰۲

منتشرشده در روزنامه جام‌جم آنلاین