سه‌شنبه ششم خرداد ماه ۱۴۰۴ روزی گرم برای بازدید از یک شرکت دانش بنیان در حوالی تهران بود؛ نام آن شیمی کاران سبز طوبی است. محوطه اصلی شرکت در نسیم‌شهر و صبا شهر قرار داشت. کاظم آباد و اکبر آباد نام قدیمی آن‌هاست. شیمی‌کاران پیشرو در دانش‌بنیان‌های کشور است، اما سرآغاز قصه‌ی شرکت از کجا آغاز شد؟
در ابتدای سخن مهندس خاکساریان مدیر عامل شرکت و دانش آموخته‌ی رشته‌ی شیمی آلی دانشگاه تهران از دغدغه‌های خودش در حوزه معضلات حاشیه‌نشینی شهرها سخن گفت؛ از اینکه چگونه این حاشیه‌نشینی سبب معضلات فرهنگی و اجتماعی در حاشیه‌ی شهرها شده است. و در ادامه به مسائل و چالش‌هایی که یک تولیدکننده با آن مواجه است، پرداخت؛ از قطعی برق گرفته تا فشار تأمین اجتماعی جهت دریافت حق بیمه کارگران. مشکلاتی در تأمین مالی و مسائل مرتبط آن. و بعد از آن داستان تأسیس شرکت را مطرح کرد. در این قسمت ماجرا پای تخته رفته و سیر تحول و شکل‌گیری دانش کودهای شیمیایی را بیان کرد.
در دهه ۷۰ یکی از اهداف دولت سازندگی دستیابی به تولید سم آلاکلر و بوتاکلر (۱) بود. دولت جهت تحقق این هدف به شرکت‌های تولیدکننده سم در هند مراجعه کرد. قرار بر این شده بود که با انعقاد قراردادی سیستم فناوری و دانش تولید آن به ایران منتقل شود. صورت انتقال با استفاده از قرارداد «کلید در دست» (۲) در ایران اجرا شد. لکن گروه هندی تا قسمت انتقال بخش اصلی انتقال فناوری پیش رفت ولی به بهانه‌ی وجود تحریم‌ها بین المللی علیه ایران آن را منتقل نکرد. از این رو کل پروژه به حالت تعلیق درآمد.
در این قسمت ماجرا درخواست اولیه ایجاد فناوری مورد نیاز جهت تکمیل تولید سم به دانشگاه‌های کشور صادر شد. در دانشگاه تهران یک تیم مهندس شیمی آلی ورودی ۶۷ و ۶۶ دانشگاه با ریاست دکتر قندی و عضویت مهندس خاکساریان و سایر همکارانشان کار را شروع کردند. این تیم موفق شد به دانش فنی آن دست یابد ولی به دلیل ورود نوع چینی محصول با قیمت ارزان‌تر دانش تولید شده توسط ایشان خریدار نیافت.

به هر صورت کلید اولیه برای ایجاد یک شرکت دانش بنیان از این نقطه زده شد. در ادامه تیم تازه شکل‌یافته مهندسین شیمی آلی تا سال ۱۳۸۲ در قالب شرکتی بر روی مواد شیمیایی مختلف کار کردند. در سال ۱۳۸۲ با فروش شرکت در اسلام آباد، پایه‌های اولیه شرکت شیمی کاران سبز طوبی را ایجاد کردند. تمرکز اولیه شیمی‌کاران از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۵ بر روی تولید کود آهن بود و در طول این سال‌ها سعی کرد به دانش بومی تولید آن برسند و همچنین به آن رسیدند اما متأسفانه با مداخله برخی واردکنندگان کود و دمپینگ (۳) کشورهای صاحب صنایع، این محصول داخلی نتوانست جایگاه خودش را در بازار پیدا کند. این معضل زمینه‌ای شد تا بخش‌هایی از این مجموعه به دنبال تهیه و تولید کود کامل بروند. طی این فرایند در سال ۱۴۰۳ به دانش فنی «کود کامل» رسیدند و هم‌اکنون اولین تولیدکننده این محصول در سطح کشور هستند. این کود برای اکثر گیاهان قابل استفاده است و با ۵۰% صرفه‌جویی در مصرف، افزایش عملکرد ۲۵% را به همراه دارد.
مکان جلسه در نمازخانه کارگاه بود. این مکان هم نمازخانه، هم اتاق جلسات و هم اتاق ناهارخوری کارکنان مجموعه بود. در این اتاق آنچه که با آن مواجه بودیم پذیرایی گرم و صمیمانه‌ی ایشان در کنار روحیه‌ی انقلابی مدیرعامل مجموعه بود. در بین صحبت‌ها هنگام نماز ظهر و عصر فرا رسید. موذن اذان گفت و نماز به امامت آقای مهندس به صورت جماعت اقامه شد.
بعد از نماز صحبت از دغدغه‌های مدیرعامل در زمینه‌ی شکل‌گیری یک نوع شرکت‌داری خاص مطرح شد. این صحبت با مطالبی از نوع نگاه هگل به مفاهیم تز و آنتی‌تز و سنتز شروع شد. او این نگاه را در خصوص رابطه کارگر و کارفرما مطرح کرد. نگاهی که در آن تضاد بین آن دو در جریان بود. حال اینکه در نگاه فلسفه‌ی اسلامی آنچه اصل قرار گرفته است، اشتراک، زوجیت و حرکت با جماعت است. حرکتی هماهنگ و تکمیل‌کننده‌ی یکدیگر. نگاهی که در آن مالکیت معنوی فرموله‌بندی یک فراورده‌ای همچون «کود کامل» تنها متعلق به شرکت شیمی‌کاران سبز طوبی نبود؛ بلکه منافع آن می‌تواند برای تمامی اقشار جاری شده و قابل استفاده شود. همچنین این دغدغه‌ها به سمت تأمین مالی آن گرفته تا نحوه‌ی تعامل آن با کارگران قابل طرح است. طرح موضوع اولیه جهت بررسی دقیق‌تر این قضیه شکل گرفت.
آقای مهندس با مجموعه‌های مختلفی تعامل کرده بود اما هنوز نتوانسته گم شده‌‌اش را بیابد. در انتظار طرحی است که بتواند با اجرای آن یک عمل طیب را رشد و ارتقا دهد. در این مواجهه او پذیرش این گونه طرح‌ها را اعلام کرد. دکتر هاشم سوداگر از مجموعه‌ی کارها و طرح‌هایی که برای کشاورزی کشور در هسته‌ی سیاست کشاورزی و منابع طبیعی مرکز رشد داشتیم، صحبت کردند. صحبتی که خبر از بازدیدها و عملکردهای چندین ساله در این حوزه می‌داد. نشانه‌های هماهنگ بودن با موضوع بحث‌ها در چهره‌ی مهندس نمایان بود و مشتاقانه به مباحث گوش سپرده بود.

دکتر محسن باقری در تکمیل صحبت‌های آقای سوداگر مطالبی از بازدیدها مطرح کرد. مطالبی که در انتها به آن رسیدیم نشان از تمایل به یک همکاری عالی برای رسیدن به یک طرح جامع و هدفمند با مبانی اسلامی بود. آن شرکتی که اگر اقدامی در آن شکل می‌گیرد مطابق با مبانی اسلامی است. طرحی که در آغاز از شرکت شروع شده و در ادامه برای سطح کلان و یک سیاست کشاورزی مطرح می‌شود.

بعد از اتمام ناهار از مجموعه‌های مختلف حاضر در کارگاه بازدید کردیم. مجموعه‌ای که در آن از آزمایشگاه گرفته تا بخش‌های تولید نهایی کود، همگی شکل ساده‌ای داشتند که هیچ زرق و برق خاصی در آن مشاهده نمی‌شد. با ورود به مجموعه‌ی آزمایشگاهی، بوی تند مواد شیمیایی به مشام می‌رسید. از همکاران آقای مهندس که خود متخصص این حوزه بود، در حال توضیح چگونگی انجام کار در طول فرایند بود. از چگونگی عملکرد دستگاه‌های مختلف حاضر در آزمایشگاه گرفته تا پروژه‌هایی که در آن مجموعه پیگیری می‌شد.
بعد از بازدید از آزمایشگاه، بازدید از خط تولید شروع شد. در بازدید از خط تولید با اینکه رنگ زرد آهن اکسید شده در کل فضا نمایان بود اما همه چیز از همت طلایی کارکنان مجموعه خبر می‌داد. همتی که در برابر تمامی مشکلات طبیعی و غیر طبیعی یک کار صبر کردند و سعی کردند تا بهترین را برای کشور تولید کنند. بهترینی با جنس تمایزدهنده از سایر اندیشه‌ها.

پی‌نوشت:

۱) بوتاکلر(Butachlor) و و آلاکلر (Alachlor) یک علف‌کش انتخابی از گروه کلرواستانیلیدها است که به‌صورت پیش‌رویشی (Pre-emergence) برای کنترل علف‌های هرز پهن‌برگ و باریک‌برگ در مزارع برنج، ذرت، سویا و برخی محصولات دیگر استفاده می‌شود.

۲) پروژه کلید در دست (به انگلیسی = Turnkey) مسئولیت طراحی و اجرا را به‌طور کامل بر عهده پیمانکار، می‌گذارد به گونه ای که بعد از تکمیل پروژه، کارفرما فقط با چرخاندن یک کلید می‌تواند بهره‌برداری از تأسیسات اجراء شده را آغاز نماید. در این روش، کارفرما یا مشاورین او، فقط در فرایند مناقصه و نظارت عالیه بر کار پیمانکار دخالت خواهند داشت (ویکی‌پدیا).

۳) دمپینگ (Dumping) به معنی صادرات کالا به قیمتی کمتر از قیمت تمام‌شده یا قیمت بازار داخلی است که معمولاً با اهداف رقابتی یا انحصارگرایانه انجام می‌شود. این عمل یکی از چالش‌های مهم در تجارت جهانی محسوب می‌شود و اغلب موجب تحریف بازار و آسیب به تولیدکنندگان داخلی کشورهای واردکننده می‌گردد.