«چرایی بازاریابی دین؛ با رویکرد جذب مخاطبان مؤسسات قرآنی» عنوان نشستی بود که به میزبانی دانشگاه جامع امام حسین علیه‌السلام و با حضور اعضای حلقه بازاریابی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام برگزار شد.

در ابتدای جلسه، دکتر محمد قاسمی‌شوب، مدیر نشست، ضمن بیان مقدماتی گفت: «در راستای پیگیریِ تحقق مطالبات قرآنی رهبر معظم انقلاب از جامعه قرآنی کشور، کمیته علمی-مطالعاتی «مدیریت مراکز دینی و مؤسسات قرآنی» دانشکده فرهنگی دانشگاه جامع امام حسین علیه‌السلام تشکیل شده و اقدام به شناسایی و احصای مسائل مرتبط با حوزه مدیریت امور قرآنی کشور کرده است. این کمیته یکی از مهم‌ترین مسائل در این خصوص را بازاریابی مؤسسات قرآنی می‌داند و در این راستا به منظور افزایش سطح کمّی و کیفی فعالیت‌های مؤسسات قرآنی کشور، پژوهش‌های استراتژیکی انجام داده و نشست‌های علمی نخبگانی با حضور مدیران قرآنی و اساتید صاحب‌نظر برگزار می‌کند».

دکتر حامد رضایی، استاد دانشگاه جامع امام حسین علیه‌السلام، در ادامه نشست ضمن اشاره به اهمیت رقابت در فضای تجاری، به تشریح ابعاد رقابت در حوزه‌های مربوط به دین پرداخت و پس از آن، مفهوم مبادله در بازاریابی دین را مورد بررسی قرار داد. همچنین بر این اساس، بدیل‌های مختلف در عرصه‌های دینی تشریح شده و در نهایت نیز ادبیات ضرورت و اهمیت استفاده از ابزارهای بازاریابی در تبلیغ دین مورد اشاره قرار گرفت.

دکتر مصباح‌الهدی باقری، پژوهشگر حلقه بازاریابی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، ورود بازاریابی به عرصه‌های مختلف محیط‌زیست، سیاست، دین و… را فرصتی برای استفاده از ادبیات و تکنیک‌های بازاریابی در این حوزه‌های مضاف دانست و تأکید کرد: «کارآمدی این‌گونه نشست‌ها در اجتماع و تضارب آرای صاحب‌نظران تخصص‌های مختلف است». وی حضور جامعه‌شناسان، مردم‌شناسان، علمای عرفان و ادیان، اقتصاددانان، حقوق‌دانان و روان‌شناسان به خصوص در حوزه اجتماعی را در این جمع علمی برای فهم بهتر مسئله و ارائه نسخه کارآمد از بازاریابی دین ضروری برشمرد.

وی همچنین حیطه بازاریابی دین را ذیل حاکمیت دینی و غیردینی متفاوت دانست و اشاره کرد: «در حاکمیت دینی هر آنچه که واقع می‌شود به پای دین نوشته می‌شود؛ یعنی تنها گفتار و رفتار و کردار یک روحانی، عالم دینی و یا یک مبلغ نیست که در این حیطه اثرگذار است، بلکه همه افرادی که به‌نوعی در حاکمیت دینی مسئول‌اند یا حتی مسئولیتی ندارند و فقط نقش هواخواه دارند، در حوزه بازاریابی دین نقش مثبت یا منفی ایفا می‌کنند. لذا حساسیت‌ها و احتیاط‌ها و ظرافت‌ها با حوزه‌های دیگر قابل مقایسه نیست».

این پژوهشگر حوزه بازاریابی، کلمه «دعوت» را برای مفهوم بازاریابی دینی سازگارتر و همسازتر برشمرد.

در این جلسه همچنین وحید تارویردی‌زاده از اعضای حلقه بازاریابی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، بیان داشت: «برای پاسخ به سؤال چرایی استفاده از بازاریابی دین در عرصه‌های فرهنگی و تبلیغی کشور، باید دید که دانش بازاریابی چه آورده‌هایی مرتبط با حوزه‌های یاد شده برای ما دارد».

ایشان در ادامه افزود: «اولین و مهم‌ترین آورده دانش بازاریابی، ایجاد و انتقال تفکر بازاریابی است که زمینه را برای افراد و نهادها فراهم می‌آورد تا با شناخت مخاطب و مبتنی بر آن، جایگاه خود و دامنه اثرگذاری‌شان را به درستی شناسایی و تعریف کنند. این تفکر هم در سطح کلان و تعریف هویت فرهنگی و تبلیغی افراد و نهادها و هم در سطح طراحی تکنیک‌های اقدام، آورده‌های راهبردی و راهبری کننده‌ای، برای فعالیت‌های دینی در شرایط فعلی کشور دارد».

در این جلسه همچنین سیدمحمدحسین میرهادی از دیگر اعضای حلقه بازاریابی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، با تأکید بر این نکته که «در رابطه با موضوع بازاریابی دین، ابتدا باید به این پرسش التفات داشت که آیا دانش بازاریابی را محیط بر فعالیت‌های دینی میدانیم یا قصد داریم تا این دانش را محاط بر معارف و مبانی دینی و نیز فعالیت‌های تبلیغی، مورد بررسی قرار دهیم؟»، گفت: «در تعریف ارائه شده از بازاریابی دین، باید علاوه بر موضوع ابلاغ و تبلیغ دین، به موضوع تغییر رفتار مخاطبان نیز توجه نموده و در عین حال، تفاوت و تمایز آن با بازاریابی اجتماعی را مورد بررسی قرار داد».

وی در ادامه بیان داشت: «پرداختن به موضوع بسیار مهم بازاریابی دین، بدون در نظر گرفتن مسائل فرامادی و معنوی، عملاً امکان‌پذیر نبوده و مسئله‌ای ناکامل است و باید در ارائه نظریات مورد توجه قرار گیرد».

همچنین، ایشان در راستای مباحث مطرح شده در جلسه، با ذکر نمونه‌ای از حدیث گران‌قدر امیرالمومنین علیه‌السلام مبنی بر دسته‌بندی سه‌گانه عبادت بندگان (عبادت تجار، بردگان و آزادگان) و ارتباط آن با موضوع مبادله در بازاریابی، نگاه متعالی در بازاریابی دین را مبتنی بر ترویج عبادت احرار (عبادت آزادگان) دانسته و توجه به دو مسئله مهم مطلوبیت اخروی برای افراد و عدم کالایی شدن دین را ضروری برشمرد.

محمدامین علی‌احمدی، پژوهشگر حلقه‌ی بازاریابی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام با اشاره به آیه‌ی شریفه «ادعُ إِلى سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَهِ وَالمَوعِظَهِ الحَسَنَهِ وَجادِلهُم بِالَّتی هِیَ أَحسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبیلِهِ وَ هُوَ أَعلَمُ بِالمُهتَدینَ»، به عنوان یکی از آیاتی که دلالت بر پرداختن جدی به موضوع بازاریابی دین دارد، کلمات موعظه، حکمت و عبارت جدال احسن را از نقاط کلیدی تأمل در این آیه دانست. وی ضمن اشاره به برخی مصادیق وضع لغت جدید برای مفاهیم پیراسته و آلایش شده در قرآن کریم، به اهمیت وضع عنوان جدید برای مفهوم بازاریابی دین پس از پیراستن آن از برخی زوائد زاییده انحرافات ایدئولوژیک غربی تأکید نمود. وی با اشاره به لغت «تبلیغ» گفت: «اگر در زبان فارسی به معنای واقعی این کلمه یعنی رساندن به‌طور کامل توجه می‌شد و واژه‌ی تبلیغ معنای پروپاگاندا یا آوازه‌گری را به ذهن متبادر نمی‌کرد، می‌توانستیم ادعا کنیم این واژه بهترین و گویاترین معادل بازاریابی دین است ولی حالا باید به دنبال معادل گویاتری بگردیم».

وی عنوان کرد: «ما در طراحی بازاریابی دین، حتماً باید دست خود را در ورود مسائل فرهنگی، ایدئولوژیک و اخلاقی‌مان باز بگذاریم و از ترجمه و ورود بی‌قید و شرط مفاهیم بازاریابی دین، آن‌طور که مفاهیم بازاریابی تجاری ازجمله آمیخته‌ی بازاریابی را عیناً برگردان نمودیم، پرهیز نماییم. بلکه باید به سوی طراحی آمیخته بازاریابی اسلام پیش‌رویم».

علی‌احمدی ضمن تأکید بر لزوم فهم مکاتب بازاریابی در مسیر طراحی آمیخته بازاریابی اسلام افزود: «به‌عنوان مثال شاید بتوان تبلیغ دینی گذشتگان را مبتنی بر استراتژی مکتب فروش یعنی make و sell دانست در حالی‌که شاید امروز نیازمند تغییر به سوی مکتب بازاریابی و منطق sense و respond باشیم».

همچنین در این جلسه حسن محمدی، مسئول اتحادیه مردمی تشکل‌های قرآن و عترت کشور با بیان آمارهایی در مقایسه وضعیت فعالیت‌های قرآنی کشور قبل و بعد از انقلاب، گفت: «تا قبل از انقلاب به اندازه کمتر انگشتان یک دست، مؤسسات قرآنی ثبت شده و فعال در کشور داشتیم، اما هم اکنون ۵ هزار مؤسسه قرآنی ثبت شده در کشور در حوزه‌های آموزش و تبلیغ معارف قرآنی در حال فعالیت هستند».