سال ۹۹ و تحولات اجتماعی ناشی از ویروس کرونا، بسیار سریع‌تر و عظیم‌تر از آنچه تصور می‌شد، پیش رفت. مجازی‌سازی عرصه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی تا حدی محقق شد که صحبت از حکمرانی مجازی در سطوح ملی و بین‌المللی، از مرحله پیش‌بینی و گفتگو به مرحله وقوع و تحقق نزدیک شد.

هیئات مذهبی و مجالس ذکر و توسل به اهل‌بیت ^{علیهم­اسلام} نیز از این امر مستثنا نبوده و مجازی‌سازی معاصر، هیئات را با چالش‌هایی مواجه ساخت. ممنوعیت برگزاری جلسات قرآن و مناجات در ماه مبارک رمضان در آغاز سال ۹۹، اولین مواجهه هیئات با کرونا بود. هرچند که برخی هیئات مواجه‌ه­­ای منفعلانه با این مسئله داشتند ولی بسیاری از هیئات در شرایطی که امکان برگزاری جلسات حضوری فراهم نبود، با تقویت فعالیت‌های اجتماعی و خدمت‌رسانی هیئات، رویکردی فعال داشتند و توانستند رزمایشی از همدلی و همبستگی اجتماعی را به زیباترین نحو ممکن به نمایش بگذارند.

در ماه محرم، هر چند که مانند ماه مبارک رمضان، ممنوعیت مطلق برگزاری اعمال نشد، اما پروتکل‌های اعلام شده و تغییرات آن، عملاً منجر به ایجاد محدودیت برای بسیاری از مجالس شد و برخی از جلسات و هیئات قدیمی را برای اولین بار در ماه محرم به تعطیلی کشاند. با این حال اکثریت هیئات با مجاهده‌­ای ستودنی، جلسات محرم را در عین رعایت پروتکل‌ها و قواعد اعلام شده از سوی ستاد کرونا، برگزار کردند. درخشش هیئات در این آزمون، نشان از عقلانیت نهادینه شده در هیئات داشت و بسیاری از شبهه‌­پراکنی­‌های مغرضانه‌­ای که تلاش داشتند کار هیئتی را در نقطه مقابل کار عقلانی و برنامه‌ریزی‌شده قرار دهند، بی‌اثر کرد.

یکی از اتفاقات خیلی خوبی که در این سال و برای اولین بار رخ داد و با بهره‌گیری از فرصت جلسات مجازی، اجرای آن ممکن شد، جلسات تحلیلی «محرم امسال» بود. در این سلسله نشست‌­ها که به نقادی اجتماعی و فرهنگی ادبی مداحان برجسته کشور پرداخته شد، نقادی نسبت به محتوای ارائه شده توسط مداحان برای اولین بار صورت گرفت. جریانی که تداوم آن می‌­تواند برکات زیادی را برای هیئات کشور به بار آورد.

از اتفاقات خیلی مبارک در سال ۹۹، ترویج روضه‌­های خانگی بود. محدودیت در برپایی مجالس بزرگ، تهدیدی بود که با رونق مجالس خانگی به فرصت تبدیل شد. بسیاری از هیئاتی که امکان برپایی مجالس بزرگ خود را نداشتند، با ایجاد شبکه‌ای از روضه­‌های خانگی و ترویج و تسهیل برپایی صدها و هزاران مجلس کوچک، توانستند پویایی جمع خود را حفظ کنند.

در سالیان پس از پیروزی انقلاب، با توسعه و ترویج مجالس مذهبی، هر ساله بر کمیت و کیفیت این مجالس افزوده شد و هیئات بزرگی شکل گرفتند، هیئاتی که نقش بزرگی در پیروزی و حفظ انقلاب ایفا کردند. اما متاسفانه در سایه این مجالس بزرگ، اهمیت و کارکرد روضه‌­های خانگی رو به فراموشی رفت و نقش تربیتی این مجالس نادیده گرفته شد. در حالی که هر هیئت بزرگ و اثرگذار، همواره رویشی از یک محفل روضه خانگی و کوچک بوده است. شرایط اجتماعی اخیر، تلنگری به این موضوع بود و موجب رونق مجدد روضه­‌های کوچک خانگی شد.

اما یکی از رویه­‌های ناصحیحی که چند سالی است در هیئات وارد شده، و متأسفانه در سال گذشته توسعه بیشتری یافت، مداحی­‌های استودیویی و نمایشی بود. در شرایطی که امکان برپایی هیئات فراهم نبود و یا با محدودیت­‌هایی مواجه بود، مداحی در استودیوها با استقبال از سوی برخی مداحان روبرو شد. موضوعی که در بلند مدت می­‌تواند آسیب­‌های جدی به هیئات بزند و با تغییری که در ذائقه مخاطبین ایجاد می‌­کند، به تدریج موجب تغییر در قالب اثرگذارترین و گسترده‌ترین جبهه فرهنگی شیعه گردد.

شدت آسیب به حدی متصور شد که رهبر فرزانه انقلاب در بیانات راهبردی خود خطاب به جامعه مداحان که هر ساله در سالروز میلاد حضرت زهرا ^{علیهاسلام} برگزار می­‌شود، به این موضوع نیز اشاره کوتاهی داشته باشند. همین اشاره کافی بود تا با توجه به مبتلابه بودن آن برای جامعه هیئات و مداحان، بازتاب زیادی پیدا کند و ایجاد مباحثات فراوان غیر رسمی و بعضا رسمی را رقم بزند.

ایشان در این دیدار به موضوعات مهمی مانند «وظیفه‌ فرهنگ‌سازی» هیئات و مادحین در حوزه‌های مختلف از جمله مسائل حوزه خانواده مانند؛ «ازدواج بهنگام»، «فرزندآوری»، «تکثیر نسل» و … اشاره کردند و ترویج «الگوی زیست نبوی و علوی و فاطمی» و «ادب اسلامی» را از هیئات خواستار شدند. موضوعی که در دو سال پیاپی به آن اشاره کرده‌­اند و علی‌رغم کارهای خوبی که در این حوزه انجام شده، هنوز توجه کافی در هیئات بدان نشده و تا وضعیت مطلوب، راه نرفته بسیار است.

جمع‌بندی:

ظرفیت هیئات و مجالس دینی در ابتلائات این‌چنینی مثل کرونا، جهت توسل و اطمینان قلب از سوئی و ارتقاء معرفت دینی از سوی دیگر اگر بی‌نظیر نباشد، کم نظیر است. متاسفانه در طول سال گذشته متولیان امر مقابله با این ویروس، کمتر از این ظرفیت استفاده کرده و بیشتر بر طبل محدودیت و تعطیلی این مجامع کوبیده‌اند. با اینکه از همان خیز اول، رهبر حکیم انقلاب بر استفاده از فکر و مشورت متخصصین امر تاکید کردند ولی متاسفانه این مشورت حداقلی و عمدتا با نگاه حداقلی و رفع تکلیفی بود. مهم اینکه رعایت پروتکل‌ها در قشر مذهبی و هیاتی، بسیار تحسین آفرین و در بین صنوف مختلف، الگو و درس‌آموز بود اما از آنجا که مسئولین مربوط علی‌رغم همه مساعی و خدمات، کمتر هیاتی مسلک بودند جنبه تهدیدی آن را در ذهن خود پررنگ کرده و بر آن اساس تصمیمات سخت‌گیرانه اتخاذ کردند.

همینک مجددا برای ماه مبارک امسال نیز، با همین دست فرمان، مجالس دعا و مناجات ماه مبارک را تعطیل نموده اند در حالی که با تجربه یک ساله، می‌شد این نوع مجامع -که کمترین تعارضی با رعایت پروتکل‌ها را دارد و می‌توان در محیط‌های غیرمسقف و با فاصله برگزار نمود- را برپا کرد. حیف است در ماه خدا، خانه‌های خدا از آوای دعا و مناجات و توسل و تذکر و تضرع خالی باشد.