هشتمین نشست طب‌تاک در هسته سلامت مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام با حضور محمد رضاییان – استادیار روماتولوژی دانشگاه ویرجینیای غربی و دارای بورد تخصصی طب داخلی و روماتولوژی از آمریکا- در ۲۴ فروردین‌ماه برگزار شد.
هشتمین نشست طب‌تاک در هسته سلامت مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام با حضور محمد رضاییان – استادیار روماتولوژی دانشگاه ویرجینیای غربی و دارای بورد تخصصی طب داخلی و روماتولوژی از آمریکا- در ۲۴ فروردین‌ماه برگزار شد. در این نشست که همزمان با سالگرد تأسیس هسته سلامت مرکز رشد برگزار شد، وضعیت فعلی و آینده تله‌مدیسین (پزشکی از راه دور) و همچنین تجربه تله‌مدیسین بیش از ۲۰ هزار بیمار در شهر مشهد از سال ۲۰۱۱ تاکنون مورد بحث و گفتگو قرار گرفت.
محمدسعید صفاری – پژوهشگر هسته سلامت و کارشناس سیاست‌گذاری سلامت- در مقدمه ضمن معرفی هسته سلامت مرکز رشد، به تشریح اقدامات یک‌ساله این هسته در محورهای سیاست‌گذاری و طراحی نظام ارائه خدمت، مدیریت منابع انسانی نظام سلامت، و گفتمان‌سازی و ترویج نگاه علوم انسانی و اجتماعی در صورت‌بندی مسائل این حوزه پرداخت.
در ادامه رضاییان ضمن اشاره به تجارب انجام تله‌مدیسین در کشورهای آمریکا، نپال، هندوراس و عراق بیان کرد: تله‌مدیسین در آمریکا و به طور خاص ایالت ویرجینیا از حدود ۲۵ سال پیش شروع شد. در این ایالت دو بیمارستان خیلی بزرگ وجود داشت که بسیاری از بیماران باید مسافت قابل‌توجهی را طی می‌کردند تا بتوانند به مرکز ارائه‌کننده خدمت مراجعه کنند و برخی نیز به دلیل مشکلات مختلف، هیچ‌گاه تا پایان عمر به برخی خدمات دسترسی پیدا نمی‌کردند. به همین علت، دانشگاه ویرجینیا کلینیک‌هایی در بخش‌های مختلف ایالت تأسیس کرد و دستگاه‌ها و زیرساخت‌های تله‌مدیسین را علی‌رغم هزینه‌های بالای آن، تدارک دید. با ایجاد تله‌مدیسین، بیماران می‌توانستند در کلینیک‌ها حاضر شوند و خدمات تخصصی مورد نیاز خود را دریافت کنند. هندوراس جزو فقیرترین کشورهای آمریکای جنوبی بود و با ایجاد کلینیک‌های تله‌مدیسین دسترسی خوبی برای بیماران فراهم شد.
رضاییان در ادامه در زمینه تجارب تله‌مدیسین بیماران ایرانی در شهرهای مختلف عنوان کرد: در شهر مشهد از ۱۰ سال قبل در بیمارستان امام زمان (عج) تله‌مدیسین را شروع کردیم. هر چند ماه یکبار برای ویزیت بیماران به مشهد سفر می‌کردم و پیگیری‌های بعدی بیماران از آمریکا انجام می‌شد. وی افزود: همه‌گیری کرونا تاثیر چشم‌گیری در توسعه فناوری‌های تله‌مدیسین خصوصا در آمریکا داشت و در این مدت دو ساله به مرور در ایران نیز امکان دسترسی بیماران از شهرهای مختلف برای تله‌مدیسین فراهم شد.
استادیار روماتولوژی دانشگاه ویرجینیای غربی با تاکید بر استفاده از تجهیزات بسیار ساده نظیر تلفن همراه و تبلت و نرم‌افزارهای همگانی و در دسترس به عنوان یکی از مزیت‌های اصلی تجربه تله‌مدیسین در شهر مشهد، افزود: در این بین تنها به ویزیت بیماران اکتفا نشد بلکه درمان و داروهای مورد نیاز آنها نیز پیگیری شد. در بیمارستان امام زمان (عج) خیلی از بیماران خصوصا بیماران افغانی، هیچ‌گونه پوشش بیمه‌ای نداشته و ندارند. از این جهت عمده خدمات بیمارستان و حتی داروهای روماتولوژی برای بیماران محروم، رایگان بوده و هست. همچنین برای تأمین برخی داروهای مورد نیاز روماتولوژی که در ایران کمتر دسترسی وجود داشت، به طرق مختلف تلاش شد تا از آمریکا ارسال شود. وی ادامه داد: بعضی از بیماران حدود ۱۰ سال است که فالوآپ می‌شوند و ما برای تک‌تک آنها، پرونده‌های سلامت الکترونیک ساده‌ای را در یک پایگاه داده ایجاد کردیم.
رضاییان در پاسخ به سؤالی پیرامون چالش‌های پیاده‌سازی تله‌مدیسین عنوان کرد: ما با مشکلات متعددی خصوصاً برای پیاده‌سازی این طرح در شهر مشهد مواجه شدیم. در سال‌های اول مشکل اینترنت بسیار جدی بود و یک دکل بر روی بیمارستان نصب کردیم.. مشکل دیگر عدم حمایت و پرداخت بیمه تامین اجتماعی و بیمه سلامت از تله‌مدیسین و داروهای بیماری‌های روماتیسمی هست و دائماً دنبال اجرای پایلوت هستند! درحالی‌که ما این را در عمل اجرا کردیم. ما مجبور بودیم که از پزشکان دیگر حاضر در ایران بخواهیم که نسخه بیماران را تجویز کنند تا بخشی از هزینه‌های بیماران جبران شود. علی‌رغم تمایل و استقبال بسیاری از بیماران ایرانی به تله‌مدیسین، منافع بخشی از ارائه‌کنندگان خدمت و تصمیم‌گیران این حوزه موانعی را ایجاد کرده است. وی افزود: چالش دیگر آن هست که اگر ویزیت حضوری نهایتاً در ۱۵ دقیقه انجام می‌شد اما در تله‌مدیسین همان بیمار، حداقل ۲۰ تا ۳۰ دقیقه زمان لازم هست تا بتوانیم با سؤالات متعدد تشخیص درستی دهیم. ما در طرح تله‌مدیسین بیمارستان مشهد با حضور یک پزشک عمومی و پرستار در کنار بیمار سعی کردیم تا حدی این چالش را مرتفع کنیم.
وی با اشاره به انتشار علمی بخشی از تجارب تله‌مدیسین شهر مشهد در مقاله‌ای با عنوان Rheumatology Care Using Telemedicine در یکی از نشریات معتبر بین‌المللی خاطرنشان کرد که در کلینیک‌های تله‌مدیسین و به طور خاص در بیمارستان مشهد، یک پرستار و پزشک عمومی برای معاینه فیزیکی بیماران حاضر هستند که آموزش‌های لازم به آنها داده شده است. نتایج آزمایش‌های بیماران تماماً از طریق فضای مجازی منتقل می‌شود. در این مدت بیش از ۲۰ هزار سند، حدود ۲۰۸۳ عدد عکس رادیولوژی، ۳۲۸ عدد عکس سی‌تی‌اسکن و ۷۴۸۹ نتیجه آزمایش پزشکی به‌صورت الکترونیک تبادل شده است. طبیعتاً تشخیص از طریق تله‌مدیسین نسبت به تشخیص حضوری قدری خطا دارد و بررسی‌های ما نشان می‌دهد که حدود ۱۰ درصد از تشخیص‌ها مطابق با وضعیت بیمار نبوده است. اما از سوی دیگر تا ۹۰ درصد این تشخیص‌ها قابل اتکا بوده‌است.
رضاییان ضمن اشاره به نتایج مطالعه مذکور افزود: تاکنون در دنیا تجارب متعددی از تله‌مدیسین وجود داشته و مستند شده است. ما در یک مدت ۵ ساله بیش از ۴۸۰۰ بیمار بزرگسال و خردسال را ویزیت و درمان کردیم که در مقایسه با سایر مطالعات، هم بازه زمانی بیشتر و هم تعداد بسیار بیشتری از بیماران، در این مطالعه رهگیری شده است. هر هفته ۹۰ بیمار در طی ۳ روز به‌صورت مجازی از واشنگتن و هر بیمار هر ۴ ماه یکبار به‌صورت حضوری در ایران ویزیت می‌شدند. میانگین سنی بیماران ۵۲ سال و با توجه به شیوع بیشتر اختلالات و بیماری‌های روماتیسمی در میان زنان، ۸۹ درصد آنان را زنان تشکیل داده بودند. مهم‌ترین دستاورد این مطالعه این بود که ما نشان دادیم که این کار عملی هست و می‌توان از طریق تله‌مدیسین بیماری‌های روماتیسمی را تشخیص داد و درمان کرد.
وی با تأکید بر نتایج بسیار مفید این طرح برای بیماران افزود: ما توانستیم پزشکان دیگری را نیز در این مسیر همراه کنیم. به عنوان مثال دو پزشک ارتوپد از آرژانتین، یک متخصص بیماری‌های پوستی از آمریکا و دو متخصص افتامولوژی و رادیولوژی اسکلتی عضلانی از ایران تیم پزشکی را شکل می‌دهند و بیماران ما در صورت نیاز به طور رایگان، به آنها ارجاع می‌شوند. وی افزود: با توجه به جهت‌گیری غیرانتفاعی این طرح با محوریت بیماران محروم‌تر، دانشگاه‌های مختلفی نظیر جانز هاپکینز، دانشگاه تمپل و دانشگاه ییل جهت همکاری با ما ابراز تمایل کرده و مراقبت‌های تخصصی سایر رشته‌ها را به آنها ارجاع می‌دهیم.
رضاییان با اشاره به تاثیرات همه‌گیری کرونا در توسعه تله‌مدیسین، خاطرنشان کرد: در آمریکا پیش از این، بیمه‌ها تعرفه ویزیت از طریق تله‌مدیسین را پرداخت نمی‌کردند؛ اما پس از کووید-۱۹ این موانع به سرعت برطرف شد. حتی کنگره آمریکا برای حمایت بیمه‌ای از قصورات پزشکی در بستر تله‌مدیسین نیز مصوباتی را دنبال کرد. در این دو سال همه‌گیری کرونا، تقریبا بین ۵۰ تا ۸۰ درصد بیماران ایالت‌های مختلف آمریکا از طریق تله‌مدیسین خدمات خود را دریافت می‌کنند. حتی بسیاری از بیماران تمایل بیشتری به دریافت خدمات تله‌مدیسین نسبت به مراجعه حضوری دارند. هم‌اکنون تعرفه خدمات ما در آمریکا چه در مطب و چه در تله‌مدیسین یکسان هست. نکته جالب توجه این هست که حتی بخشی از تیم درمانی ما نیز در کشورهای دیگر و خارج از آمریکا ساکن هستند و مراقبت‌ها و پیگیری‌های بعدی را انجام می‌دهند. مثلا ما ۱۲ پرستار از فیلیپین، ۲ پرستار از هند و ۲ پرستار از ایران را استخدام کرده‌ایم که امور بیماران را پیگیری می‌کنند. از سویی دیگر با توجه به اینکه دستمزد پرستاران در فیلیپین بسیار پایین‌تر از دستمزد پرستاران در آمریکا هست، منجر به کاهش هزینه مرکز ارائه‌کننده نیز شده است.
استادیار روماتولوژی دانشگاه ویرجینیای غربی در پایان با تاکید بر اینکه تله‌مدیسین در ایران، اجتناب‌ناپذیر هست و دیر یا زود اکوسیستم سلامت ایران را متاثر می‌کند، اضافه کرد: در این بین نقش سایر فناوری‌ها خصوصا هوش مصنوعی به توسعه بیشتر تله‌مدیسین کمک می‌کند. دو سال پیش وقتی کرونا آغاز شد، در آمریکا داده‌های ویروس را در واتسون (IBM Watson) وارد کردند و این کامپیوتر، داروی اولومیانت (Baricitinib) را تجویز کرد. امروز پس از دو سال، حدود سه ماه پیش CDC آمریکا این دارو را در گایدلاین‌های درمان کرونا وارد کرد و این قدرت پیش‌بینی و تشخیص هوش مصنوعی را نشان می‌دهد.
خاطرنشان می‌شود که سلسله نشست‌های طب‌تاک در هسته سلامت مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام در هفته‌های بعد نیز ادامه می‌یابد.
