آقای صالحی در ابتدای نشست به اهمیت زبان فارسی در قدرت نرم ایران پرداخت و بیان داشت: جوزف نای به‌درستی گفته بود که زبان فارسی، محور قدرت نرم ایران است؛ قدرت نرمی که نه به واسطۀ جمهوری اسلامی، بلکه طی دوهزار سال گذشته وجود داشته است؛ زبان فارسی یک امپراتوری زبانی را در طول راه ابریشم ایجاد کرده بود که در آن زبان فارسی یک زبان «تعاملی» محسوب می‌شد، نه یک زبان «تهاجمی» مانند زبان انگلیسی.

ایشان در ادامه به اهتمام برخی کشورها از جمله فرانسه، آلمان، ترکیه و قطر به ترویج زبان خود اشاره کرد و نمونه‌هایی برای آن برشمرد. سپس در خصوص ظرفیت‌های دیپلماسی زبان فارسی افزود: سالانه حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار دانشجو از کل دنیا برای تحصیل به ایران می‌آیند که با وجود دانشگاه‌های مجازی این رقم بسیار بیشتر است. این ظرفیت بالقوه بسیار مناسبی است که می‌توان با بهره‌گیری از این دانشجویان و با حمایت از آن‌ها، زبان فارسی را در کشورهای منطقه گسترش دهیم. با سیاست‌گذاری صحیح، زبان فارسی می‌تواند محور فرهنگی تعداد قابل‌توجهی از کشورهای منطقه واقع شود که با آن‌ها سابقه مشترک فرهنگی و تاریخی داریم.

وی افزود: در هندوستان طی چند سال گذشته، زبان فارسی به عنوان یکی از زبان‌های مدارس این کشور به رسمیت شناخته شده است. در حال حاضر نیز زبان فارسی به عنوان زبان میانجی میان مسلمانان شبه‌قاره محسوب بوده و دانستن فارسی یک فضل و برتری در بین نخبگان و اندیشمندان (حتی غیرشیعیان) به شمار می‌آید. از طرفی در دانشگاه‌های ترکیه نیز زبان فارسی به عنوان زبان دوم پذیرفته شده است. در این کشور ۵۰۰ هزار نسخه خطی زبان فارسی وجود دارد و دربار عثمانی ۳۰ هزار شاعر پارسی‌زبان داشته است.

دبیر انجمن فرهنگی-آموزشی ویرایش و درست‌نویسی با ابراز تأسف از وضعیت اعزام مدرسان زبان فارسی به خارج از کشور خاطرنشان کرد: درخواست های متعددی برای اعزام مدرس زبان فارسی به خارج از کشور وجود دارد اما دستگاه‌های متولی به دلایلی ظرفیت و توان لازم برای این کار را ندارند. وزارت علوم موظف است بودجه کرسی‌های زبان فارسی در خارج از کشور را تأمین کند اما به دلیل کمبود اعتبار، این کرسی‌ها رو به تعطیلی نهاده‌اند. به دلیل کم‌کاری‌های مسئولان مربوطه، مرجعیت آموزش زبان فارسی در حال انتقال به برخی کشورهای همسایه است.

مهدی صالحی سپس به منافع اقتصادی دیپلماسی زبان فارسی اشاره کرد و اظهار داشت: این ظرفیت‌ها به‌گونه‌ای است که ما معتقدیم اگر اقتصاد مقاومتی را بر روی زبان فارسی بنا کنیم، پیروز می‌شویم و طرح آن را نیز ارائه داده‌ایم و ظرفیت آموزش زبان فارسی در عرصه اقتصادی و ارزآوری را گوش‌زد کرده‌ایم و در این زمینه تجربه‌های موفقی نیز داشته‌ایم.

وی افزود: با آنکه آموزش زبان فارسی در خارج از کشور می‌تواند سبب ارزآوری و سوددهی اقتصادی شود اما یکی از مشکلات آن است که در دانشگاه‌های ما، دانشجویان رشته آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان، آموزش‌های لازم برای خودکفایی و کسب سود اقتصادی از آموزش زبان فارسی را فرا نمی‌گیرند و نمی‌توانند به‌تنهایی و بدون کمک حاکمیت از آموزش زبان فارسی سود ببرند و روی پای خود بایستند و این یعنی نیازمند کمک‌ سازمان‌های دولتی بودن؛ سازمان‌هایی که خود دچار مشکلات عدیده هستند.

آقای صالحی لازمه تقویت جریان دیپلماسی زبان فارسی را تربیت دانشجویان توانمند دانست و گفت: اگر ما در داخل کشور قوی شویم در خارج هم خوب عمل خواهیم کرد. در حال حاضر با بی‌رغبتی دانش‌آموزان و دانشجویان به زبان و ادبیات فارسی مواجه هستیم؛ «سیاست‌گذاری پیکره» برای زبان فارسی کافی نیست و باید «سیاست‌گذاری شأن» را هم در کنار آن پیاده کنیم؛ به این معنا که برای ارتقای جایگاه و شأن زبان فارسی و پاس‌داشت آن برنامه‌ریزی و کار فرهنگی انجام دهیم. بدون شأن‌یافتن زبان فارسی، چشم‌انداز «تبدیل زبان فارسی به زبان علم در جهان» محقق نخواهد شد. به‌عنوان مثال در فرانسه یک فرد می‌تواند بدون اینکه زبان انگلیسی را یاد بگیرد، مدرک دکتری خود را دریافت کند و یا در سراسر این کشور تابلویی به زبان انگلیسی به چشم نمی‌خورد و افراد به زبان ملی خود تعصب دارند.

ایشان ادامه داد: اما وضعیت در کشور ما چگونه است؟ برای مثال به‌واسطه سیاست‌های غلط آموزشی، دانش‌آموزان ما زبان و ادبیات فارسی را به‌خوبی نمی‌آموزند و بسیاری از آنها حتی نگاه خوبی به این درس ندارند؛ در نتیجه نباید انتظار داشته باشیم که این دانشجو در آینده مبلغ زبان فارسی بشود. با تأسف باید بگوییم که این سیاست غلط در دانشگاه‌ها نیز به شیوه دیگری ادامه می‌یابد؛ به‌طوری‌که دانشجوی ما هیچ شناختی از فردوسی و سعدی و حافظ و دیگر مشاهیر زبان وادب پارسی ندارد و آثار هیچکدام از این مشاهیر را نمی‌خواند؛ درحالی‌که در گذشته بسیاری از بزرگان علم و ادب ایران مانند پروفسور حسابی، دکتر قریب و… آشنا و مسلط به زبان و ادب پارسی بوده‌اند و همین عامل هویت ملی را در آن‌ها تقویت کرده است.

دبیر انجمن فرهنگی-آموزشی ویرایش و درست‌نویسی در ادامه‌ی بحث چالش‌های دیپلماسی زبان فارسی، به سراغ دستگاه‌های مسئول در جمهوری اسلامی رفته و عملکرد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، بنیاد سعدی، وزارت علوم، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و دیگر دستگاه‌ها را محل انتقاد جدی دانست و مشکلات مدیریتی، جهادی نبودن، نداشتن دغدغۀ فردی و احساس مسئولیت و تعصب، نشناختن مقتضیات دنیای جدید، ارتباط نداشتن با بدنۀ دانشگاهی حوزۀ عمومی، مردمی‌نبودن، سیاسی‌بودن، ضعف نیروی انسانی، کمبود بودجه و نداشتن حامی مالی، ضعف در تولید، انتشار، بازاریابی و شبکه توزیع محصولات را از علل شکست این دستگاه‌ها برشمرد که تعارض‌ها و رقابت‌های منفی بین‌دستگاهی آن را تشدید می‌کند.

وی افزود: باید هرکس را که دل در گروی زبان فارسی و گسترش آن دارد و در این راه از تخصص لازم برخوردار است برای بسط زبان فارسی به کار بگیریم اما نگاه سیاسی و امنیتی ما سبب شده است که ظرفیت‌های ما مخصوصاً در بهره‌گیری از نیروی انسانی کارآمد و دلسوز و متخصص به‌درستی به کار گرفته نشود و هدر برود و بعضاً مشاهده می‌شود غیرت و تعصب لازم برای پاس‌داشت زبان فارسی در این دستگاه‌ها وجود ندارد. همچنین برخی افراد دغدغه‌مند که قصد حمایت داوطلبانه از ترویج زبان فارسی را داشتند، به واسطه نگاه امنیتی‌ و احساس سیاسی بودن دستگاه‌ها، از حمایت مالی و سرمایه‌گذاری در این زمینه منصرف شده‌اند.

ایشان سپس به الگوی مناسب کنش‌گری در عرصه بین‌الملل پرداخت و اظهارداشت: حاکمیت باید نقش تسهیل‌گر و حمایت‌کننده را ایفا کند، به‌طوری‌که از سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش خصوصی حمایت و آن‌ها را تقویت نماید و از لحاظ سیاسی و دیپلماتیک پشتیبان‌شان باشد تا ایرانیان داخل و خارج، خود کار را پیش ببرند.

آقای صالحی در پایان نشست پیشنهادهایی را برای تقویت و گسترش زبان فارسی در خارج از کشور مطرح نمود که عبارت‌اند از:

• حتماً از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور استفاده و آن‌ها را به سرمایه‌گذاری در این امر تشویق کنیم و ظرفیت‌های فراوان علاقه‌مندان به زبان فارسی را در جهان شناسایی کرده و با برنامه‎‌ریزی و آینده‌پژوهی از این ظرفیت‌ها بهره ببریم؛ از طرفی می‌توان از ظرفیت مدارس اسلامی اروپا و آمریکا نیز برای گسترش زبان فارسی استفاده کرد.
• باید فناوری‌ها را فعال کنیم؛ برای مثال فرهنگ لغت برخط تهیه کنیم، دوره آموزش زبان برخط برای خارجی‌ها راه بیاندازیم، خط و زبان فارسی را در گوگل و نرم‌افزارهای جهانی رسمی کنیم، برنامه‌های مجازی در حمایت از زبان فارسی تولید کرده و با حمایت‌های مجازی خود، شاعران و نویسندگان فارسی را مطرح و مشهور کنیم.
• از ظرفیت گردشگری برای آموزش زبان فارسی استفاده کنیم و برای افرادی که می‌خواهند زبان فارسی را یاد بگیرند، روادیدی ۶ ماهه یا یک‌ساله صادر کنیم تا در ایران گردش کنند و با معماری و هنر و فرهنگ ایران آشنا بشوند و در دوره‌های ویژه زبان فارسی را نیز فرا بگیرند.
• پیگیری کنیم تا «روز جهانی زبان فارسی» نیز مانند روز زبان عربی در تقویم جهانی ثبت شود و سپس پیرامون آن اقدامات ویژه‌ای تعریف گردد.
• فرهنگ لغت‌های مجازی دوزبانه و به‌روزشوندۀ فارسی-فرانسوی، فارسی-آلمانی و دیگر زبان‌ها نیز باید تقویت شود و ارتقا یابد تا فضای تک‌زبانه‌ای شکسته شود.
• باید زبان فارسی خط قرمزمان باشد و در تمام معاهدات و قراردادهای و سندهای بین‌المللی مانند سند همکاری ایران با چین و روسیه و یا برجام و روابط کشورمان با دیگر کشورها، زبان فارسی را نیز در نظر بگیریم و برای آن برنامه داشته باشیم.
• ما باید به آن سمت برویم که برای زبان فارسی و آینده‌پژوهی آن، یک اندیشکده داشته باشیم تا این موضوع فهم شود.

منتشر شده در خبرگزاری فارس