دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای فعال یکی از نقاط قوت هر کشوری در عرصه سیاست خارجی و تامین منافع ملی محسوب می‌شود. اتخاذ مواضع در سخنرانی‌های رسمی، مصاحبه‌های تصویری و مکتوب و همچنین تدوین مقاله به زبان‌های بین‌المللی در رسانه‌های مطرح جهانی از مهم‌ترین ابزارهای این نوع از دیپلماسی است که در یک کلام می‌توان آن را بازاریابی مواضع با هدف تثبیت و تحکیم خواسته‌های یک کشور دانست.
در حالی که ایالات متحده به صورت یکجانبه از توافق هسته‌ای و تعهدات این کشور در برجام خارج شد، آمریکا و سه کشور اروپایی در بیانیه‌ای مشترک مدعی شدند ایران مقابل تلاش‌ها برای بازگشت به برجام مانع ایجاد می‌کند. پس از انجام ششمین دور مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین در تاریخ ۳۰ خرداد ماه سال جاری، «علی باقری کنی» معاون سیاسی وزارت امور خارجه کشورمان، تاریخ برگزاری هفتمین دور این مذاکرات را ۸ آذرماه و در وین اعلام کرد. از آن روز تا کنون دو دور مذاکره جدی و سخت در وین برگزار شده است که نگاهی بر مواضع طرفین میز مذاکره به ویژه طرف ایرانی با رویکرد بازاریابی مواضع، پیام‌ها و نکات قابل توجهی برای مخاطبین آن دارد.
اهمیت دیپلماسی رسانه‌ای
اگر هدف بازاریابی سیاسی بین الملل را ارائه متمایز ارزش‌ها، آرمان‌ها و برند ملی در سطح بین‌المللی بدانیم، رسانه‌های بین‌المللی بستری برای ترویج پیام سیاسی ملت‌ها به شمار می‌روند. در عصر ارتباطات و اطلاعات، دیپلماسی رسانه‌ای به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مبادلات سیاسی و تعامل بین کشورها در سطح جهانی مطرح می‌شود که بخش مهمی از دیپلماسی عمومی کشورهای قدرتمند جهانی را به خود اختصاص داده است. روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها، شبکه‌های رادیویی، شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای بیش از هر چیز نقش متمایزی در پیشبرد سیاست خارجی و دیپلماسی کشورها پیدا کرده‌اند. در واقع، دیپلماسی رسانه‌ای به معنای استفاده از رسانه‌ها جهت پیشبرد و تامین اهداف سیاست خارجی است که خود را در قالب اعلام مواضع رهبران کشورها به منظور بیان منافع در مذاکرات، اعتمادسازی و بسیج عمومی از توافقات به نمایش می‌گذارد (تاجریان و همکاران، ۱۳۹۶: ۴۴). بنابراین، اعلام موضع پیرامون مذاکرات با استفاده از بستر رسانه و افکار عمومی امری ضروری به نظر می‌رسد که بدون آن نمی‌توان مذاکرات دیپلماتیک موفقی داشت و یا دستاوردهای دیپلماسی پایدار نخواهد ماند.
مواضع مقامات ایرانی درباره مذاکرات رفع تحریم‌ها
مسئولین ارشد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم علاوه بر دنبال کردن راهبرد خنثی‌سازی تحریم‌ها به پیگیری موازی رفع تحریم‌ها از طریق مذاکره سازنده و موثر نیز تاکید کردند. این تاکیدها با اتخاذ مواضعی جدی و حساب شده از سوی مقامات همراه بود که به نوعی با پیوست رسانه‌ای و ترویج آنها رنگ بازاریابی مواضع در عرصه سیاست بین‌الملل را به خود می‌گیرد. در ادامه گلچینی از مواضع رئیس جمهور، وزیر امور خارجه و مسئول تیم مذاکره کننده در فضای رسانه بررسی می‌شود.
سید ابراهیم رئیسی (رئیس جمهور)
– ایران ابایی از مذاکره ندارد و آماده از سرگیری رایزنی‌ها در وین است، اما این مذاکره نباید تحت فشار غرب باشد زیرا تهدید و تحریم جواب نمی‌دهد.
– میز مذاکره را ترک نمی‌کنیم اما در مقابل زیاده‌خواهی‌ها هم که منجر به تضییع منافع ملت ایران می‌شود، ایستادگی می‌کنیم.
– مذاکره مدنظر ما، یک مذاکره نتیجه محور است و ما به هیچ عنوان از خواسته به‌حق ملت ایران یعنی رفع تحریم‌های ظالمانه کوتاه نخواهیم آمد.
به نظر می‌آید مواضع رئیس‌جمهور حول محورهای آمادگی برای مذاکره، ایستادگی در برابر زیاده‌خواهی‌ها و رفع تحریم‌ها قرار دارد.
حسین امیرعبداللهیان (وزیر امور خارجه)
– اگر طرف‌های مقابل آماده بازگشت به تعهدات کامل خود و رفع تحریم‌ها باشند، دستیابی به یک توافق خوب و حتی فوری امکان‌پذیر است.
– باید تضمین جدی و کافی وجود داشته باشد که آمریکایی که به آن اعتمادی وجود ندارد دوباره از برجام خارج نخواهد شد.
– جمهوری اسلامی ایران با اراده جدی، برای رسیدن به توافق خوب و مؤثر، در این مذاکرات حضور دارد.
– علی رغم روی کار آمدن دولت جدید ایالات متحده، نه تنها تمام تحریم‌های غیرقانونی و یک جانبه پا بر جا مانده است، بلکه سیاست اعمال تحریم علیه ایران تداوم یافته است. پر واضح است که هدف از این اقدامات آمریکا، جلوگیری از بهره‌مندی ایران، سایر اعضای برجام و جامعه بین‌المللی از حقوق و امتیازات مصرح در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ملل متحد است. البته دولت‌های سه کشور اروپایی طرف برجام، علی رغم غیر قانونی و غیر قابل قبول دانستن این رویکرد آمریکا، در عمل با سکوت و بی‌عملی خود، با آن رویکرد همراهی کرده‌اند.
– هدف اصلی مذاکرات پیش رو باید اجرای کامل و مؤثر برجام و با هدف عادی‌سازی روابط تجاری و همکاری‌های اقتصادی پایدار با جمهوری اسلامی ایران باشد. بدیهی است برای بازگشت به برجام، ایران باید بتواند به طور کامل از لغو تمامی تحریم‌ها منتفع شود. ایران آمادگی دارد تا در صورت ارائه تضمین، بررسی خسارات و لغو مؤثر و قابل راستی آزمایی تحریم‌ها، اقدامات جبرانی خود را متوقف کند.
– این فرصت، پنجره‌ای نیست که تا ابد باز بماند و آمریکا و سه کشور اروپایی می‌بایست به خوبی این را درک کنند. جمهوری اسلامی ایران در کنار تلاش متین، قوی و فعال دیپلماتیک برای لغو تحریم‌های ظالمانه ایالات متحده، همزمان برنامه مؤثری برای خنثی سازی تحریم‌ها در سایه برنامه توسعه پایدار اقتصادی کشور دارد.
مضامین اصلی مواضع وزیر امور خارجه را می‌توان در آمادگی طرف مقابل برای رفع تحریم‌ها، ارائه تضمین نسبت به عدم خروج مجدد آمریکا از برجام، اراده جدی ایران برای رسیدن به توافق خوب و مؤثر، سکوت و بی‌عملی دولت‌های سه کشور اروپایی در قبال اقدامات آمریکا، تاکید بر عادی‌سازی روابط اقتصادی دیگر کشورها با ایران، بررسی خسارات خروج آمریکا از برجام و پیگیری همزمان راهبرد خنثی‌سازی تحریم‌ها مشاهده کرد.
علی باقری (معاون سیاسی وزیر امور خارجه و مسئول تیم مذاکرات)
– ما مذاکرات هسته‌ای نداریم، چون درباره موضوع هسته‌ای به طور کامل در سال ۱۳۹۴ توافقی بین ایران و ۱+۵ شکل گرفت و اینک موضوع اصلی که الان پیش رو داریم پیامدهای ناشی از خروج امریکا از توافق برجام است که آن پیامدها فقط منحصر به تحریم‌های غیرقانونی است که علیه جمهوری اسلامی ایران وضع شده است.
– یکی از موضوعات مهم در دستور کار گفت‌وگوها، این است که ما به تضمین‌هایی دست پیدا کنیم که از تکرار مجدد نقض فاحش یک توافق بین‌المللی جلوگیری کنیم. آمریکایی‌ها با نقض برجام و نقض قطعنامه ۲۲۳۱ و تحمیل تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران، صرفا به جمهوری اسلامی ایران خسارت وارد نکردند، بلکه به کشورهای دیگر عضو برجام نیز خسارت وارد کردند.
– ما به راستی‌آزمایی احتیاج داریم و این موضوع هنوز حل نشده است. یکی از موضوعاتی است که هنوز نهایی نشده، کافی نیست که فقط در توافق ذکر شود.
– از قدرت‌های اروپایی می‌خواهیم آنها هم از طرف خودشان تضمین بدهند، فارغ از اینکه موضع آمریکا چه باشد، با ایران تجارت خواهند کرد؛ احتمالا از طریق به کارگیری قانونی بازدارنده که تاثیر تحریم‌های آمریکا روی شرکت‌های اروپایی تجارت‌کننده با ایران را خنثی کند.
– برجام [توافق هسته ای] چارچوب شفافی دارد و موضوعات دیگر مرتبط نیستند. ما قصد نداریم درباره توان دفاعی یا امنیتمان مذاکره کنیم.
– ما دو هدف داریم: هدف اول، رفع کامل، تضمین شده و قابل راستی‌آزمایی تحریم‌هایی است که علیه مردم ایران اعمال شده است. بدون رفع تحریم‌ها، فرآیند [غنی‌سازی] بدون محدودیت ادامه خواهد داشت. «مذاکرات» بدون راه‌حل محکم به سود هیچ‌کس نیست. دوم، تسهیل حقوق قانونی ملت ایران برای بهره‌مندی از دانش صلح‌آمیز هسته‌ای، به ویژه فناوری بسیار مهم غنی‌سازی برای مقاصد صنعتی، طبق مفاد معهده بین‌المللی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای است.
– ایران در دوران ترامپ تسلیم تهدید نظامی، تحریم اقتصادی یا «فشار حداکثری» نشد و در دوران بایدن نیز چنین نخواهد کرد. ما برای تأمین حقوق و منافع ملت خود آماده گفت‌وگوی عادلانه و دقیق بر اساس اصول «ضمانت» و «راستی‌آزمایی» هستیم. این [توافق] باید تعیین غرامت برای نقض توافق را در اولویت قرار دهد، که شامل حذف همه تحریم‌های پس از برجام است.
– دیپلماسی، خیابانی ۲ طرفه است. اگر اراده‌ای برای جبران خطای مقصر باشد، راه برای توافق خوب سریع هموار می‌شود.
– ما مواضع‌مان براساس توافقی بوده و هست که در سال ۱۳۹۴ بین ایران و ۱+۵ نهایی شد و نکات، ملاحظات و خواسته‌های ما دقیقا مبتنی بر آن توافق است.
دکتر باقری به عنوان مسئول ارشد تیم مذاکره کننده جمهوری اسلامی ایران مواضعی سرسخت‌تر از دیگر مقامات کشورمان اتخاذ کرده است که توجه به کلیدواژه های اصلی او می تواند به شناخت کامل‌تر نسبت به مواضع جمهوری اسلامی ایران کمک کند. ایشان بر مواردی چون منحصر بودن مذاکرات به رفع تحریم‌ها، ارائه تضمین و پرداخت خسارت و تعیین غرامت در قبال بازگشت مجدد تحریم‌ها، راستی آزمایی رفع تحریم‌ها، از سرگیری تجارت اروپایی‌ها با ایران، عدم ورود به مسائل موشکی و منطقه‌ای در مذاکرات، احقاق حقوق ملت ایران در غنی‌سازی صلح آمیز هسته‌ای، حذف همه تحریم‌های پس از برجام، وابسته بودن موفقیت مذاکره به جدی بودن طرف مقابل و ابتنای خواسته‌های ایران بر توافق هسته‌ای سال ۹۴ تاکید کردند.
نتیجه گیری
دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای فعال یکی از نقاط قوت هر کشوری در عرصه سیاست خارجی و تامین منافع ملی محسوب می‌شود. اتخاذ مواضع در سخنرانی‌های رسمی، مصاحبه‌های تصویری و مکتوب و همچنین تدوین مقاله به زبان‌های بین‌المللی در رسانه‌های مطرح جهانی از مهم‌ترین ابزارهای این نوع از دیپلماسی است که در یک کلام می‌توان آن را بازاریابی مواضع با هدف تثبیت و تحکیم خواسته‌های یک کشور دانست.
بررسی مواضع مقامات ارشد کشورمان مانند رئیس جمهور، وزیر امور خارجه و مسئول تیم مذاکره‌کننده نشان داد جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات وین جدی و دارای ابتکار عمل است. تیم مذاکره‌کننده ایرانی با تاکید صریح و قاطع بر رفع همه تحریم‌های ظالمانه و راستی آزمایی آن، ارائه تضمین، تعیین غرامت از طرف آمریکایی و حتی اروپایی و تثبیت حقوق هسته‌ای ملت ایران را پیگیری می‌کند. این جدیت و انجام گفت‌وگوهای هدفمند و موثر رسانه‌ای به ویژه با خبرگزاری‌ها و شبکه‌های خبری جهانی، تولید محتواهای جذاب و اقناع‌کننده برای افکار عمومی بین‌المللی، حضور مداوم در تمامی انواع رسانه‌ها و بهره‌گیری از ابتکار و خلاقیت برای انتقال پیام در دشوارترین شرایط، فشار رسانه‌ای مضاعفی را بر طرف مقابل وارد می‌سازد و مواضع منطقی و مستدل جمهوری اسلامی ایران را در عرصه جهانی طنین‌انداز می‌کند.
منابع
تاجریان، علیرضا و همکاران. (۱۳۹۶). دیپلماسی رسانه‌ای در مذاکرات هسته‌ای تعامل جامعۀ بین‌الملل با دولت روحانی. پژوهش‌نامه ایرانی سیاست بین‌الملل، ۵(۲)، ۳۸-۵۶.
