دومین نشست از سلسله جلسات «آهات» با موضوع تحلیل هنری، فرهنگی و اجتماعی عزاداری‌های محرم و صفر امسال مهدی رسولی به همت هسته احیاء امر مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) و گروه فرهنگ، هنر و رسانه دانشکده فرهنگ و ارتباطات و با حضور مهدی رسولی مداح اهل‌بیت (ع)، محمدمهدی سیار دبیر علمی نشست، میلاد عرفان‌پور شاعر و نوحه‌سرا و مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری، سجاد صفارهرندی مدیر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری و علیرضا سمیعی پژوهشگر فلسفه و ادبیات برگزار شد.

آثار رسولی در ساخت حیات تمدنی ما اثرگذار بوده است

محمدمهدی سیار، شاعر آئینی و دبیر علمی این نشست در ابتدای این مراسم با اشاره به اینکه در جلسه گذشته به موضوع تحلیل و بررسی حاج منصور ارضی پرداختیم و امروز به شهر زنجان پایتخت شور حسینی می‌رویم، اظهار داشت: امروز تحلیل و بررسی آثار حاج مهدی رسولی را بررسی خواهیم کرد که آثار و تولیدات او در سال‌های اخیر بسیار پرمخاطب بوده است و میان آذری‌زبان‌های دیگر کشورها هم مخاطب دارد.

وی با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر آثار او در ساخت بخشی از حیات تمدنی ما نقش داشته است که بررسی آن بسیار مهم است، افزود: در این جلسه از دو منظر هنری یعنی شعر و موسیقی و از منظر فرهنگی و اجتماعی به آثار مداحی‌ها و هیأت حاج مهدی رسولی خواهیم پرداخت.

مهدی رسولی به ادبیات و هنر وفادارتر از عموم مداحان است

میلاد عرفان‌پور شاعر و نوحه‌سرا و مدیر مرکز موسیقی حوزه هنری در این مراسم با اشاره به اینکه برکات این جلسات سال‌های بعد مشخص خواهد شد، گفت: در فضای مداحان و هیأت‌ها چندسالی است، جریان نویی را شاهد هستیم و جوانان دیگری به خیل مداحان انقلابی اضافه شدند که پرچم‌دار آنان مهدی رسولی است. او در محفل سازی و جذب مخاطب موفق بوده است و هیأت او نه تنها در شهر بلکه در کشور الگوست. عملکرد مداحی او نیز در بُعد ادبی، فنی، محتوایی و … جزء نمونه‌های برتر است. او یک مداح الگو و چهره‌های موفق این عرصه در روزگار کنونی است.

عرفان‌پور با اشاره به اینکه کارهای او نشان می‌دهد، حساسیت و وسواس خوبی برای انتخاب اشعار دارد و برخی از کارها را رد می‌کند، برخی از مداحان این وسواس ندارند و یا سویه غلطی از حسیاسیت دارند و دنبال گرفتن اثر هستند و حساسیت ادبی ندارند، گفت: مهدی رسولی حساسیت ادبی دارد و به نسبت دیگر مداحان نگاه فرهنگی‌تر، ادبیات‌محور و هنرمحور دارد. گواه این مطلب این است که او از شاعران توانمند و جوانی استفاده می‌کند که دوره‌های رسمی شعر را گذارندند و بیرون از هیأت هم غزل رسمی دارند. این حلقه موجب موفقیت آثار رسولی از بُعد ادبی شده است.

آثار رسولی ملودی موثر و نسبت‌دار با انقلاب دارد

وی گفت: او از جمله معدود مداحانی است که توجه جدی و قابل قبولی به ادبیات و هنر دارد. او در موسیقی هیأت از نغمات و آهنگ‌هایی استفاده می‌کند که وجه هنری قابل قبولی دارد، شاید نتوان گفت او به موسیقی طراز انقلاب رسیده است اما نمره قابل قبولی می‌گیرد و میانگین آثاری که می‌خواند، ملودی موثر و نسبت‌دار با انقلاب دارد. از حیث ادبی نیز آثار او بی اعتنا به ادبیات نیست.

این شاعر و نوحه‌سرا با اشاره به اینکه رسولی توجه جدی به زبان آذری دارد، تصریح کرد: تمایز آثار رسولی با دیگران، سه‌زبانه بودن آن‌هاست که در مداحی انقلاب اسلامی یعنی مداحی گفتمان انقلاب اسلامی این تمایز بسیار خوبی است. در بخش شاعران آذری زبان نیز شاهد حضور جوانان هستیم.

وی با بیان اینکه در بُعد اندیشه‌ای و حکمت شعر و مداحی نیز رسولی توجه جدی دارد، گفت: این بُعد در آثار او جای گسترش دارد که البته بخشی از آن به شاعر برمی‌گردد که باید مطالعات اندیشه‌ای بیشتری داشته باشند اما در مجموعه کار او نسبت خوبی از حکمت و معرفت داریم.

عرفان‌پور گفت: در میان آثار رسولی، هم شعر معیار و هم شعر محاوره‌ای هم داریم که توازن خوبی میان این دو ایجاد کرده است. کارنامه هنری امسال رسولی، خیلی خوب است.

یکی از آثار امسال رسولی، نوعی ضعف تألیف در استفاده از تضمین دارد

این شاعر و نوحه‌سرا با بیان اینکه پرداختن به سبک زندگی در آثار ایشان با رویکرد هنری خوب و به جا رخ داده است، تصریح کرد: انتظار بیشتری از او در این عرصه داشتم تا درصد بیشتری از آثار او هوشمندانه و هنری از لحاظ کمی به موضوع سبک زندگی بپردازد. مثلاً در محرم امسال در پیش‌زمینه یک نوحه با این رویکرد داشت.

وی افزود: در یکی از آثار امسال رسولی این شعر را داشتیم که استفاده تضمینی از یک شعر امام حسین (ع) شده بود: «گریه می‌کنن حرم/ ناله می‌زنن حسین؛ داره روضه می‌خونه/ شاه بی کفن حسین؛ یا دهر اف لک من خلیل / زینب فردا میگه وا قتیل؛ یا دهر اف لک من خلیل/ گودال از خون می‌شه رود نیل» نوعی ضعف تألیف در استفاده از تضمین داریم مثلاً عبارت «واقتیل» در زبان عربی نداریم. دوم اینکه «اف لک من خلیل» یک تعبیر مشخص است و دارای معناست و نمیشه با رماح یا سیوف جایگزین کرد زیرا معنا ندارد. سوم «گریه می‌کنن حرم» کژتابی دارد، مشخص نیست می‌گویند حرم یا منظور اهل حرم است.

رسولی باید به شعر کلاسیک فارسی و ترکی بیشتر توجه کند

عرفان‌پور گفت: افتادگی هجایی یا بلند تلفظ کردن هجا «اِ» به موسیقی کار آسیب می‌زند. این موضوع در اثر «ای تنها آرزوی من» مشهود است. موضوع بعدی در پیش زمینه هرشب محرم است که «زندگی بی دردسر به ما نمیادو» مشهود است که کار با زبان محاوره و صمیمی شروع می‌شود و شبیه پاپ است اما بعدش زبان رسمی می‌شود و سطحش بالا و حوزوی می‌رود.

این شاعر و نوحه‌سرا در پایان پیشنهاد داد که در آثار برای محرم و فصول مهم مداحی به آثار کلاسیک فارسی و ترکی مثلاً شعر مولوی، حافظ و … استفاده کنید و معنا و حیات دهید. البته این نیاز به اشراف مداح و شعرا به اشعار کلاسیک دارد.

دو سال پیش خودم درخواست کردم عده‌ای آثار محرم‌ هیأت را نقد کنند

مهدی رسولی مداح اهل بیت (ع) در ادامه این نشست اظهارداشت: برگزاری این جلسات و پرداختن به موضوع نقد و تحلیل نوحه‌ها کار بسیار مبارکی است که هرچند دیر شده است و باید سال‌ها پیش انجام می‌شد اما بازهم خوب است. این کارها به تعبیر من کوثری است یعنی سروصدا و مانند دیگر همایش‌ها، هزینه‌های بالایی ندارد اما خیر کثیر دارد.

وی افزود: من دو سال پیش خودم به عده‌ای می‌گفتم تا کارهای دهه محرم ما را نقد کنند که بسیاری هم شدید نقد می‌کردند و ما از آن مباحث بهره‌های بسیاری بردیم و الحمدلله این نشست‌ها با این موضوع راه افتاده است.

عملکرد رسولی و هیأت ثارالله زنجان جمع بین رویکرد ملی و محلی است

سجاد صفارهرندی مدیر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری نیز در این نشست با اشاره به اینکه نهاد مهدی رسولی و هیأت ثارالله زنجان کارکتری مهم و بزرگ در دهه ۹۰ محسوب می‌شود، اظهارداشت: مهدی رسولی رویش و ستاره‌ای تازه است که مسئله ذکر و هیأت و نهاد عزاداری را ارتقاء بخشید که ظهور و بروز آن در فضای جامعه ایرانی مشهود است.

وی با اشاره به اینکه از بُعد اجتماعی مهدی رسولی و این هیأت بین امر ملی و محلی یک اجتماع ایجاد کردند، گفت: این هیأت در شهری آذری زبان حضور دارد اما علاوه بر ارائه محتوا و خدمات به مخاطبین آذری‌زبان، به دیگر اقوام و گویش‌ها هم توجه جدی دارد. این محلی بودن اخلالی در وجه ملی هیأت و تولیدات آن ندارد و این مسئله مهمی است که توانستند میان دوگانه خُرد و کلان، جمع و تعادلی ایجاد کنند.

هیأت ثارالله زنجان بر دوگانه انقلابی و ولایی فائق آمده است

صفار هرندی با اشاره به اینکه در دهه هفتاد میان جمع ولایی و هیأتی شاهد تاکید برروی مسئله ولایت اهل بیت(ع) بودیم که از زُمره توجهات شیعی است، تصریح کرد: موضوع انقلابی‌گری نیز دستمایه‌ای برای ایجاد دوگانه بود که کم و بیش هم دامن زدند اما نقطه قوت هیأت ثارالله زنجان فائق آمدن برروی این دوگانه بود.

مدیر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری افزود: یکی دیگر از کارکردهای هیأت ثارالله زنجان از بعد شعائر، نقش‌آفرینی اجتماعی و جهادی در عرصه‌های مختلف است. این هیأت از این حیث ایجاد هویت و حس جمعی و تعاون ایجاد کرده است و جهت دهی خوبی در این عرصه داشته است. هیأت ثارالله زنجان در هر بحث اجتماعی، در زنجان پای کار است.

وی ادامه داد: این پای کار بودن هیأت، نه تنها در مسائل سیاسی است بلکه در هر نقش و جایگاهی فرضاً در مسائل حوزه خانواده و زندگی پای کار است که این نقطه برجسته و امتیاز مهدی رسولی است که توانسته در خصوص کارکردهای هیأت یک تعادل ایجاد کند.

هیأت ثارالله زنجان هم سنتی است و هم نوگرا

صفار هرندی با اشاره به اینکه در این هیأت میان دوگانه سنت و نوگرایی هم تعادل خوبی ایجاد شده است، تصریح کرد: از یک طرف رویکرد سنتی و از سوی دیگر رویکرد نوگرایی و نوآوری در هیأت برقرار است که توانسته مخاطب جوان را همراه خود کند. این هیأت التفات خاصی به بحث نوکری دارد اما در چارچوب سنت و ادب رویکردهای خود را جلو می‌برد. توازن میان مجلس در موقعیت فعلی و رسانه‌ها نیز دوگانه مهمی است که در هیأت ثارالله زنجان و تولیدات رسولی رعایت شده است.

مدیر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری گفت: در این هیأت حس و حال جلسه معطوف به همان مجلس است و اصلاً به تولید رسانه‌ای و خروجی آن توجهی نمی‌شود. در برخی از هیأت‌ها شاهد محفل و بستری برای ضبط برنامه تلویزیونی هستیم اما در هیأت ثارالله زنجان شاهد حفظ یک نقطه تعادل هستیم.

رسولی مشکلات مردم و مسائل جامعه را در هیأت می‌گوید

وی با اشاره به اینکه شناخته شدن به عنوان یک هیأت انقلابی از ویژگی‌های کاری مهدی رسولی است، تصریح کرد: این خصوصیت ناشی از تعامل میان مضمون و درون مایه هیأت در وعظ و خطابه با بحث ذکر و نوحه است. توجه به مسائل اجتماعی را در شعر، نوحه، نوا، سرود و … مهدی رسولی هم شاهد هستیم. او مشکلات مردم و مسائل جامعه را در هیأت می‌گوید و این ویژگی هیأت انقلابی است.

صفار هرندی گفت: مهدی رسولی در یکی از روضه‌های محرم امسال خود اشاره دقیقی به بحث فساد اقتصادی دارد و می‌گوید: «قاتلی که در دل گودال بود / پیش از این‌ها دزد بیت المال بود». در این مدل پیوندسازی اشعار با مسائل اجتماعی، موضوعاتی مانند تبعیض، فساد، مسئله جمعیت یا مسائل تمدنی را هم شاهد هستیم که در فرم و محتوا مناسب ارائه می‌شود.

بیان دغدغه‌ها باید با فرم هیأت و عزاداری پیوند داشته باشد

مدیر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری ادامه داد: البته یک نقدی هم وجود دارد که در برخی موارد این دغدغه محتواگرایی در مواقعی خارج از فرم و محتوای هیأت از سوی رسولی ارائه می‌شود که به تعبیری بسیار گل‌درشت می‌شود که اثرش ضدخودش است. باید این بررسی و دقت نظر را داشت که موضوعات و دغدغه‌ها با فرم هیأت و عزاداری پیوند داشته باشد و طرح شود.

سرت تو کار خودت باشد یعنی ایرانی نباش!

علیرضا سمیعی پژوهشگر فلسفه و ادبیات در این نشست اظهار داشت: جمع بحث ملی و محلی بودن را برای اولین‌بار در دوران دفاع مقدس شاهد بودیم. افرادی که با یکدیگر بچه محل بودند در این دوران گردان و لشکر تشکیل دادند اما برای دفاع از ملیت به میدان آمدند. این نوع نگاه ملی و محلی از انقلاب اسلامی ایران شروع شده است.

وی با طرح این سوال که گاهی انتقاد می‌شود که چرا در هیأت و مداحی از برجام و مسائل سیاسی بحث می‌شود، افزود: می‌گویند چرا مجالس لطیف امام حسین(ع) را سیاسی می‌کنید؟ می‌گویند شما خودسر هستید؟ درباره همه‌چیز حرف می‌زنید. در حالی که در مقابل این گلایه را هم از ما هیأتی‌ها دارند که چرا دلار گران شد؟ اینکه می‌گویند سرت تو کار خودت باشد یعنی ایرانی نباش!

نتیجه جدایی دین از سیاست در عراق

سمیعی با اشاره به اینکه روزی در عراق نیمی از کشور را داعش گرفته بود و مردم عزادار قمه بر سر خود می‌زدند، گفت: این عاقبت این فرمان «سرت تو کار خودت باشد» است. با این روش و مدل فرد عزاداری می‌کند اما برای دفاع از کشور نمی‌رود. این نتیجه جدایی دین از سیاست است.

این پژوهشگر فلسفه و ادبیات گفت: امام علی(ع) در خطبه همام همین نکته را می‌فرماید که اگر شب‌ها در محضر خدا گریه می‌کنی باید صبحش جنگ کرده باشی و اگر اینگونه نباشد، تخدیر است. انسان سالک باید مجاهد هم باشد یعنی شب گریه کردن ما باید تضمین جنگ و مجاهدت صبح ما باشد. مهدی رسولی این را در نوحه‌های مختلف خود آورده است و سالک مجاهد را نمایش داده است.

از نوحه و مداح باید قدر ظرفیت انتظار داشت

مهدی رسولی مداح اهل بیت(ع) در بخشی از این نشست با اشاره به اینکه در دوسال گذشته به دلیل شرایط کرونایی صرفاً بنای اقامه جلسه را در ماه محرم داشتیم، گفت: در هیأت ثارالله علاوه بر جمع بین ملی و محلی، نگاه بین‌المللی هم داریم و جمع بین همه این‌ها سخت است و ما را نیز دچار مخاطرات سنگین هم کرده است. در هیأت زمانی که بنا داریم به مباحث حماسی بپردازیم، راهی جز نوحه‌خوانی به زبان آذری نیست و این خاصیت سلحشوری این زبان و اشعار آذری است. انسجام و رصد یک شخص در مجموعه‌ای را باید یکساله قرار داد.

من به اشعار پروین اعتصامی بسیار علاقه دارم

وی با اشاره به اینکه جدای از جلسات ماه محرم باید نکات خاصی را بیان کنم اما در جلسات دیگر هیأت، اشعار حافظ را هم می‌خوانم، افزود: من به اشعار پروین اعتصامی بسیار علاقه دارم و به شدت اشعار جذابی دارد. «ای که عمریست راه پیمایی/ بسوی دیده هم ز دل راهی است؛ لیک آنگونه ره که قافله‌اش/ساعتی اشکی و دمی آهی است؛ منزلش آرزویی و شوقی است/ جرسش ناله شبانگاهی است» اما زمانی که دهه محرم به خصوص در این ایام کرونایی رصد می‌شود، این موارد مشاهده نمی‌شود.

رسولی با بیان اینکه در خصوص مضامین اشعار و نوحه‌ها باید ظرفیت نوحه و مداح را درنظر گرفت، گفت: گاهی از مداح شرح دعا هم در نوحه خوانده می‌شود و یا در یک نوحه اشاره به مبانی سیاسی خاصی هم مدنظر قرار می‌گیرد، باید ظرفیت و وظیفه مداح را در نظر گرفت. معتقدم در خصوص بیان مسائل سیاسی و روز باید از لایه ناسوت به سمت لایه لاهوت انقلاب حرکت کنیم.

این مداح اهل بیت(ع) با بیان اینکه در روضه‌خوانی‌ها امسال در محرم به موضوع سبک زندگی با ظرافت خاصی پرداختم، گفت: امسال روضه حضرت علی‌اکبر(ع) را با رویکرد خواهر و برادری خواندم. روضه اسرا و آن صحنه گرفتن لقمه از دهان کودکان توسط حضرت زینب(س) را با یک ظرافتی بیان کردم که نشان از ادب و ولایت‌مداری بود. من در محرم جدای از نوحه، در روضه هم در خصوص سبک زندگی حرف‌های زیادی زده‌ام.

این مداح اهل بیت(ع) با بیان اینکه برای تعادل ایجاد کردن میان اجرای زنده و رسانه باید مجهز به فنون لازم شد، گفت: مهمترین نکته در این زمینه آن است که به دنبال دیده‌شدن در عرصه عمومی نباید بود. متاسفانه مهندسی فرهنگی در جامعه نداشتیم و من را زودتر از موعد وارد میدان کردند. من نیاز داشتم برای شکل دادن به تندیس مدنظر خودم وقت بیشتری داشته باشم زیرا معتقدم ریل‌گذاری مداحی کشور باید تغییر کند و برای رسیدن به آن باید زمان بیشتری پیدا می‌کردم.

وی افزود: ما باید در هیأت به‌گونه‌ای بخوانیم و بدانیم که حرف ما را مقام معظم رهبری می‌شنوند و رئیس جمهور فلان کشور هم می‌شنود.

وی افزود: البته گاهی بی‌دقتی‌هایی هم در فرایند رسانه‌ای هیأت‌ها صورت می‌گیرد. من حرفی می‌زنم که اقتضای همان جلسه است اما انتشار آن در بیرون، مشکل‌ساز می‌شود. این دقت‌ها باید در کار باشد.