وقتی‌که چند نهنگ بزرگ را در حصار دیواره‌های یک آکواریوم شیشه‌ای قرار دهید فضای کافی برای حرکت هیچ‌کدام از نهنگ‌ها باقی نمی‌ماند. در چنین شرایطی شاید در روزهای نخست، درگیری‌های شدیدی بین نهنگ‌ها به وجود بیاید ولی با گذشت زمان ، یک قانون نانوشته بین آنها حاکم می‌شود و آن این است که هیچ‌کدام، کاری به کار دیگری نداشته باشند و اوقاتشان را بحث در مورد این‌که چطور می‌توان فلان گوشه آکواریوم را تزئین کرد بگذرانند. این‌طور است که نهنگ‌های بزرگ، حتی از پلانکتون‌ها هم کوچک‌تر می‌شوند، به نحوی که حتی نمی‌توان به آنها این امید را داشت که در یک بازه زمانی چند میلیون ساله، به نفت تبدیل شوند.
نهنگ‌ها، در حصار دیوار شیشه‌ای
وقتی‌که چند نهنگ بزرگ را در حصار دیواره‌های یک آکواریوم شیشه‌ای قرار دهید فضای کافی برای حرکت هیچ‌کدام از نهنگ‌ها باقی نمی‌ماند. در چنین شرایطی شاید در روزهای نخست، درگیری‌های شدیدی بین نهنگ‌ها به وجود بیاید ولی با گذشت زمان ، یک قانون نانوشته بین آنها حاکم می‌شود و آن این است که هیچ‌کدام، کاری به کار دیگری نداشته باشند و اوقاتشان را بحث در مورد این‌که چطور می‌توان فلان گوشه آکواریوم را تزئین کرد بگذرانند. این‌طور است که نهنگ‌های بزرگ، حتی از پلانکتون‌ها هم کوچک‌تر می‌شوند، به نحوی که حتی نمی‌توان به آنها این امید را داشت که در یک بازه زمانی چند میلیون ساله، به نفت تبدیل شوند. به نظر می‌رسد که حکایت شورای عالی انقلاب فرهنگی و اعضای فرهیخته، صاحب‌نظر و البته بسیار پرمشغله‌اش، حکایت همان نهنگ‌های بزرگ محصور در دیوارهای شیشه‌ای باشد. سالیان درازی از تأسیس این شورا گذشته ولی گویی روز به روز امیدها برای استفاده از ظرفیت‌های این نهاد کمتر می‌شود. اما به‌راستی چطور می‌توان زمینه را برای فعال شدن این نهاد در میدان سیاست‌گذاری فرهنگی کشور فراهم کرد؟
اتصال آکواریوم به یک اقیانوس «نا» آرام
اگر قرار باشد نهنگ‌ها، نهنگ بمانند باید زمینه ارتباط آنها با آب‌های آزاد را فراهم کرد. یکی از مهم‌ترین بایسته‌های پیش روی شورای عالی انقلاب فرهنگی، مرتبط کردن این نهاد با آب‌های اقیانوس «نا»آرام مسائل فرهنگی انقلاب است. به نظر می‌رسد که این جمله از دکتر سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در برنامه تلویزیونی دست‌خط به‌خوبی اوضاع بغرنج این نهاد را از حیث ارتباط با مسائل جدی انقلاب نشان دهد: «از زمانی که به شورای عالی ورود کردم مصوبات ۳۵ سال گذشته را مرور کردم تا جنس این مصوبات را بدانیم. از ۲ هزار و ۳۰۰ مصوبه که شورا در این ۳۵ سال داشت هزار و ۴۰۰ مورد آن تصویب جایگاه افراد در پست‌های مختلف بوده است یا مثلاً تائید روسای دانشگاه‌های کشور در دستور کار بوده است.» بر این اساس به نظر می‌رسد که نخستین شرط ایجاد حیات و پویایی در شورای عالی انقلاب فرهنگی آن است که این نهاد بالادستی خود را در معرض پاسخگویی به نیازهای روز انقلاب در حوزه فرهنگ قرار دهد و از پرداختن به موضوعات کم‌اهمیت پرهیز کند. مسلماً حوزه‌های درگیری شورا با مسائل واقعی انقلاب نیز بسیار متکثر خواهد بود و این مجموعه باید بتواند مسائل پیش رو را به‌خوبی اولویت‌بندی کرده و حل آنها را در دستور فعالیت‌های خود قرار دهد.
حتی نهنگ‌ها هم به کمک نیاز دارند
اگر دیوارهای تنگ و محصور آکواریوم شیشه‌ای شورای عالی انقلاب فرهنگی به روی آب‌های «نا»آرام مسائل فرهنگی انقلاب باز شود آن‌وقت بیش‌ازپیش معضل ضعف بدنه کارشناسی شورا در حوزه اندیشه ورزی احساس خواهد شد. نکته حائز اهمیت آن است که پاسخگویی متقن به انبوه مسائل پیش روی شورا نیازمند آن است که دبیرخانه این مجموعه ارتباطی دائم و مستمر با انبوهی از پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی سطح کشور داشته باشد نه این که به نتایج حاصل از بررسی‌های زیرمجموعه‌های پژوهشی خود اکتفا نماید. با برقراری ارتباط بین شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجموعه های دانش بنیان کشور در حوزه علوم انسانی، امید آن وجود دارد که از سویی فعالیت‌های علمی اندیشکده های به سمت مسائل انقلاب جهت‌دهی شوند و از سوی دیگر اعضای فرهیخته و صاحب‌نظر شورا با دسترسی به نتایج منقح شده نظرات کارشناسی بتوانند به بهترین پاسخ‌ها برای مسائل پیش روی انقلاب دست یابند.
دسترنج تلاش نهنگ‌ها، روی سفره مصرف فرهنگی مردم
وقتی‌که ظرفیت شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌واسطه مواجهه با مسائل واقعی فرهنگی کشور با کمک نظرات کارشناسی مجموعه‌های اندیشه‌ورز کشور آزاد شود نوبت به بحث درباره مسیرهای تحقق و اجرایی شدن تصمیمات این نهاد در میدان فعالیت‌های فرهنگی فرا می‌رسد. تجربه سال‌های گذشته به‌خوبی مشخص کرده است که صرف بیان این موضوع که مصوبات شورای عالی لازم‌الاجراست کافی نیست و باید مکانیسم دقیقی برای نحوه اجرایی شدن مصوبات این شورا طراحی شود تا ثمرات عینی تصمیمات این نهاد فرهنگی در واقعیت اجتماعی کشور و سر سفره مصرف فرهنگی جامعه ایرانی حس شود. مکانیسم مذکور باید به نحوی باشد که ابزارهای تشویقی و تنبیهی دقیقی را برای پیگیری تصمیمات این نهاد تدارک ببیند. محوریت یافتن نقش شورای عالی انقلاب فرهنگی در تخصیص بودجه نهادهای مختلف فرهنگی کشور می‌تواند یکی از مسیرهای مذکور در راستای ایجاد ضمانت اجرایی برای تصمیمات این سازمان محسوب شود.
