شهادت حجت الاسلام رئیسی، تنها یک رئیس جمهور پرکار و خستگیناپذیر را از جمهوری اسلامی نگرفت، بلکه خسارتی جبران ناپذیر برای کشور و نظام ایجاد کرد. با این حال به تعبیر رهبر انقلاب، فقدان رئیس جمهور روی دیگری هم دارد و آن برکتی است که خداوند متعال در این حادثه تلخ قرار داده است. یکی از مهمترین این فرصتها، انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم است و مشخصاً وجود چنین فرصت تاریخی برای جمهوری اسلامی نیازمند استفاده درست و به هنگام از آن نیز هست. چه اینکه فرصتهای طلایی تاریخی اگر به درستی شناخته نشده و مورد استفاده قرار نگیرند، زمینهساز بازتولید تهدیدها و بسترساز وقوع بحرانها خواهند بود. در این یادداشت تلاش شده است تا با بیان برخی ابعاد این فرصت ایجاد شده، مسیر بهرهمندی درست از این فرصت تاریخی تا حدودی ترسیم شود.
ورود شهید حجت الاسلام رئیسی از حاشیه به متن سیاست کشور از میانههای دهه ۹۰، برخاسته از مبانی و اصولی مشخص و در پوششی از دلایل و انگیزههای مختلفی صورت گرفت، که هم در نحوه سیاستورزی و هم در شکلدهی به تصویر و جایگاه ایشان در میان مردم و حاکمیت به شدت تأثیر گذار بود. مبانی چون ولایتمداری و پایبندی به اسلام و قانون و اصولی چون انقلابیگری، عدالتخواهی و فسادستیزی، درکنار انگیزههایی چون جبران خلأ شخصیت سیاسی محبوب و اجماعساز درون جبهه انقلاب، نیاز کشور به حاکمیت یک دست و آینده جمهوری اسلامی و مسأله جانشینی، عملاً شخصیتی را در سپهر سیاسی ایران شکل داد که شهادت او در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳، تنها یک رئیس جمهور پرکار و خستگیناپذیر را از جمهوری اسلامی نگرفت، بلکه به تعبیر رهبری انقلاب، خسارتی جبران ناپذیر برای کشور و نظام ایجاد کرد. با این حال این حادثه میتواند حاوی فرصتها و روزنههایی باشد که بهرهمندی مناسب از آنها منافع و فواید فراوانی را برای مردم و کشور به همراه داشته باشد. به تعبیر رهبر انقلاب، فقدان رئیس جمهور روی دیگری هم دارد و آن برکتی است که خداوند متعال در این حادثه تلخ قرار داده است. همانطور که مراسم تشییع شهدای این سانحه در شهرهای مختلف کشور، توهم برخی مبنی بر از بین رفتن سرمایه اجتماعی نظام را باطل کرد، یقیناً فرصتهای دیگری را نیز در این حادثه برای کشور، نظام و اسلام ایجاد کرده است. یکی از مهمترین این فرصتها، فرصت انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم است که از یک سو میتواند، تغییر دهنده روند کاهشی مشارکت در انتخاباتهای اخیر بوده و از سوی دیگر مطابق بیان رهبر انقلاب با انتخاب یک رئیس جمهور با رأی بالا، میتواند حماسه تشییع شهدای این سانحه و فقدان رئیس جمهور شهید را کامل کند.
اکنون و در حالیکه تنها بیست روز از سانحه سقوط بالگرد رئیس جمهور و همراهان میگذرد، آرایش سیاسی کشور کاملاً انتخاباتی است و ظرف چند روز آینده نامزدهای نهایی انتخابات نیز از سوی شورای نگهبان معرفی خواهند شد. این سومین تجربه جمهوری اسلامی در ناتمام ماندن دوره ریاست جمهوری و برگزاری انتخابات زودهنگام است که تفاوتهای مهمی با دو تجربه گذشته دارد. با این حال، تجربه کنونی از جهاتی شباهتهایی به شرایط پیش از انتخابات سوم در مهرماه ۱۳۶۰ دارد. شهادت رئیس جمهور مردمی و مکتبی و ورود کشور به دوران خلأ قدرت و دولت موقت و ایجاد فضایی مرکب از سوگ، حماسه و وحدت در سطوح مختلف جامعه، به میزانی در هر دو دوره قابل رصد است. آنچه در مهر ۶۰ رخ داد میتواند به شکلی دیگری در تیرماه ۱۴۰۳ نیز رخ دهد، مشروط بر اینکه فرصت ایجاد شده به خوبی شناخته شده و از آن استفاده شود. امری که کارگزاران جمهوری اسلامی با بصیرت، ایثار و پرهیز از قدرتطلبی و منفعتجویی، در مهر ۶۰ بستر ساز وقوع آن شدند. در این یادداشت تلاش شده است تا با بیان برخی ابعاد این فرصت ایجاد شده، مسیر بهرهمندی درست از این فرصت تاریخی تا حدودی ترسیم شود.
- سیاست ورزی بر مدار تقوا
سلوک سیاسی شهید رئیسی در کمتر از یک دهه حضور در سطح عالی سیاستورزی کشور نشان داد که میتوان در بالاترین عرصه سیاست ایستاد اما دین، اخلاق و آزادگی را از دست نداد. آنچه از سیره شهید رئیسی در روزهای پس از شهادت ایشان در افواه و محافل مختلف مطرح بوده و رهبری انقلاب نیز در سخنرانی مهم ۱۴ خرداد بر آن تأکید فرمودهاند، خصلتهایی است که التفات و التزام به آنها از سوی سیاسیون و گروههای سیاسی میتواند فضای سیاست ایران را از بسیاری کژکارکردها، نارساییها و بیاخلاقیها نجات دهد. صداقت در برخورد با مردم، صمیمت در تعامل با همکاران، تغافل و گذشت در مواجهه با بدخواهان و اهانتکنندگان و صراحت و مرزبندی با دشمنان انقلاب و مردم ایران، سرفصلهای میراثی هستند که شهید سید ابراهیم رئیسی برای سپهر سیاسی ایران برجای گذاشته است. باور و التزام سیاسیون و جریانات سیاسی کشور به این مهم در آستانه انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم، زمینه بهرهمندی از فرصت ایجاد شده را دوچندان خواهد ساخت.
- رقابت سیاسی بدون تخریب و بی اخلاقی
حضور شهید سید ابراهیم رئیسی در دو انتخابات ریاست جمهوری در سالهای ۹۶ و ۱۴۰۰، سرفصلهای مهمی از نحوه حضور در رقابتهای انتخاباتی در نظام اسلامی را تبیین کرد. شهید رئیسی نشان داد که میتوان بدون قدرتطلبی و بیاخلاقی در رقابت انتخاباتی حضور داشت و میتوان مصلحتی بالاتر و بزرگتر از منافع فردی و حزبی را در یک کمپین انتخاباتی دنبال کرد. حضور او در مناظراتی که سالها با اغواگری، اتهام زنی، تخریب و تمسخر، فضای سیاسی را مسموم کرده و از این طریق تدریجاً مردم را از رقابتهای سیاسی بیزار کرده بود، ناگهان جامعه را با پدیدهای بدیع مواجه ساخت که جواب تمسخر را با سکوت میدهد و جواب اهانت را با استغفار! رویکرد اخلاقی و شریعتمدار رئیسی در این دو انتخابات، ذائقه جامعه را با سبکی جدید از رقابت انتخاباتی آشنا کرد. به نظر میرسد، مطالبه مردم از دستگاههای مسئول و نامزدها آن است که رقابتهای انتخاباتی در مرزهای اخلاق و شرع صورت پذیرد. هر نوع بیاخلاقی، توهین، سیاه نمایی، تخریب و اغواگری، به راحتی فضای ایجاد شده برای یک انتخابات با شکوه و عظمت را محدود و مضیق خواهد ساخت. امری که رهبری معظم نیز، برای چندمین بار در بیانات اخیر خود آن را مطالبه کردهاند.
- قدرت به مثابه امانت و نه طعمه
شهید دکتر رئیسی در مجموع کمتر از سه سال رئیس جمهور بود اما در این مدت کوتاه نشان داد که یک کارگزار تراز جمهوری اسلامی، چگونه با اینکه بر مسند قدرت است اما آن را طعمه و متاع نمیبیند. رئیسی بر خلاف بسیاری که برای حفظ قدرت درون جبهه و گروه و باند خود از هیچ اقدامی ابا ندارند، قدرت را امانت مردم میدانست و حاضر نبود برای حفظ آن مصالح خود آنها را گروگان بگیرد. به درستی، همین نگاه است که شهید رئیسی را به قلوب مردم راه داده و در روزگار پس از شهادت او روزنههایی را برای تحکیم پیوند مردم و حاکمیت ایجاد کرده است. امری که به نظر میرسد مدعیان تداوم دولت او باید بیش از دیگران به آن پایبند بوده و از اقدامات مبتذل و بازیهای قدرت، حداقل در زیر نام دولت او در این واپسین روزهای حیات دولت سیزدهم بپرهیزند. یقیناً اگر این میراث گرانبها به درستی پاسداری نشود، این فرصت تاریخی نیز به سادگی از دست خواهد رفت.
- کار سخت رئیس جمهور نهم
دولت سیزدهم از همان روز نخست فعالیت خود تلاش کرد تا گفتمان مورد نظر رئیس جمهور شهید را در کالبد برنامهها و اقدامات خود بروز دهد. سفرهای استانی، راه اندازی واحدهای تولید تعطیل و نیمه تعطیل و سیاست خارجی مبتنی بر همسایگی در کنار ترک نکردن میز مذاکرات، تدریجاً تصویر دولت سیزدهم را به شعار انتخاباتی رئیس جمهور یعنی «دولت مردمی، ایران قوی»، نزدیک میساخت. هرچند، دولت نتوانست در حل مسائل اقتصادی به ثمر و نتیجه درخوری دست یابد، اما تغییر نگاه مردم به دولتمردان به ویژه رئیس جمهور و ادراک مردم به ویژه بخشهای محروم جامعه از التفات دولت به مسائل و مشکلات آنها و در یک کلام زنده کردن «امید» در دلهای مردم دستاوردی گرانبها بود. مواردی که پس از شهادت رئیس جمهور، در بیان بخشهای مختلفی از جامعه بازتاب داشت و رهبری انقلاب نیز با تعبیر زنده کردن شعارهای اصیل انقلاب آن را تصدیق کردند. همین موضوع، در وهله اول کار نامزدهای انتخاباتی برای بیان دیدگاهها و برنامههای خود را دشوار کرده و در وهله دوم و به مراتب دشوارتر، کار رئیس جمهور منتخب را بسیار سخت خواهد کرد. طبیعتاً شعارها، تبلیغات و رقابتی که نتواند بذر امید را در دلهای مردم بکارد یا همین روزنه امید ایجاد شده را مسدود نماید، نه فقط زحمات شهید عزیز را ابتر ساخته که فرصت تاریخی پدید آمده را نیز از بین خواهد برد.
- کلام آخر: فرصتها زودگذرند…
مشخصاً وجود چنین فرصت تاریخی برای جمهوری اسلامی نیازمند استفاده درست و به هنگام از آن نیز هست. چه اینکه فرصتهای طلایی تاریخی اگر به درستی شناخته نشده و مورد استفاده قرار نگیرند، زمینه ساز بازتولید تهدیدها و بسترساز وقوع بحرانها خواهند بود. به همین دلیل، در همین فرصت کوتاه باقیمانده بازیگران عرصه سیاسی کشور از نهادهای مجری و ناظر انتخابات گرفته تا رأی دهندگان همگی باید با هوشیاری و دقت وظیفه خود را شناخته و بدان عمل کنند. در این میان، چارچوب برگزاری انتخابات که با ثبت نام نامزدها اتود اولیه آن زده شده و با اعلام نهایی نامزدها توسط شورای نگهبان در روزهای آتی مستقر خواهد شد، نقشی اساسی در استفاده درست از این فرصت دارد. نگاهی به فرآیند ثبت نام در هفته گذشته نشان میدهد، علی رغم وجود فضای اجتماعی فراهم برای ترویج و تبیین سلوک سیاسی و انتخاباتی رییس جمهور فقید، نامزدهای احتمالی فارغ البال مشغول ایفای نقشهای تکراری گذشتهاند. این امر حتی در مواردی به پاس نداشتن حرمت رئیس جمهور شهید نیز منتهی شده است. تأسف بارتر جایی است که گذشته از نامزدهایی که به نادرستی قصد رقابت با شهید را دارند، نامزدهای مدعی ادامه راه شهید نیز با رفتارهای مبتذل و طراحیهای نخنما و دستپاچه، حرمت شهید را پاس نداشته و به عملیات تخریب مسیر و تصویر شهید عزیز مهمات میرسانند. در این شرایط نقش شورای نگهبان بسیار مهم و اثرگذار خوهد بود. به نظر میرسد شورای نگهبان اکنون در بزنگاه تاریخی ادای یک مأموریت خطیر در پاسداری از جمهوریت نظام در این فرصت تاریخی قرار دارد.
منتشرشده در شماره ۴۱۵۸ روزنامه فرهیختگان