توجه و دقت در بسترهای وقوع انتقادات به شورای نگهبان، پیش از وارد دانستن یا ندانستن آن‌ها، یکی از مهم‌ترین فرصت‌های شورا برای اصلاح از درون است؛ فرصتی که در آن شورای نگهبان می‌تواند با بهره‌گیری از انتقادات درست و سازنده خود را ترمیم و تقویت کند و با پاسخگویی مناسب و متقاعدکننده یا بازنگری در برخی رویه‌ها و روندها، زمینه انتقادات نادرست را از میان بردارد. امید که از این فرصت مغتنم، استفاده مطلوب برده شود.

نه‌تنها تفاوت میزان مشارکت در سال۹۶ با ۱۴۰۰، گویای این مساله است که عملکرد دولت دوازدهم باعث و بانی اصلی این کاهش مشارکت است، بلکه هنگامی که مستقیماً از خود مردم سوال شده که علت عدم مشارکت خود را بیان کنند، بازهم به همین مساله اشاره مستقیم کرده‌اند.

از رقبای اصلی انتخابات 88 گرفته تا ربع‌پهلوی و منافقین و از رژیم‌صهیونیستی و آمریکا گرفته تا آل‌سعود و ملیجک‌های لندن‌نشینش، هریک به سهم خود کاهش میزان مشارکت را محصول کمپین و دعوت خود می‌دانند. با این همه، نگاهی به واقعیت موجود در جامعه ایران و نتایج انتخابات، دلایل دیگری را برای این کاهش مشارکت برجسته می‌سازد.

تصمیم ماندن یا نماندن نامزدها در صحنه با هر استدلالی، امری است که هیچگاه از طریق تنش و نزاع میان هوادارانشان به نتیجه نخواهد رسید. در این شرایط، وقوع چنین تنش‌هایی میان طرفداران نامزدها و تخریب نامزد دیگر برای اثبات نامزد مورد علاقه خود، ثمری جز افزودن ابهام بر فضای کلی انتخابات ندارد. ابهامی که ثمره آن، بیش از هر چیز، تقویت موضع دشمنان ملت را در سرد کردن تنور انتخابات را در پی خواهد داشت.

اگر بخواهیم «استضعاف» را با ادبیات امروز خودمان تفسیر کنیم باید بگوییم «استضعاف» یعنی مسائلی همچون: «حضور زنان در ورزشگاه­‌ها»، «ول انگاری در فضای مجازی و مقابله با فیلترینگ»، «آزادی روابط بین دختر و پسر»، «بهره­‌مندی از کنسرت‌­ها و موسیقی­‌های روز» که برخی مخالف صریح شرع مقدس است را به عنوان حق مسلّم مردم جا بزنیم و آن را به عنوان اموری بدیهی تبلیغ کنیم؛ تا مبادا مردم عقولشان رشد کند و حقوق اصلی خودشان را مطالبه کنند.

یکی از موضوعاتی که در مناظرات میان نامزدهای ریاست جمهوری مطرح شد، دوگانه اقتصاددان یا مدیر بودن رئيس‌جمهور بود. برخی از نامزدها معتقدند که مشکلات اقتصادی که اکنون با آن روبه‌رو هستیم ناشی از این است که رؤسای جمهور پیشین، بینش اقتصادی لازم را نداشته‌اند و از طرفی برخی دیگر از نامزدها معتقدند که رئیس‌جمهور باید مدیری کارآمد و قوی و جهادی باشد و بتواند با استفاده از همه ظرفیت‌های کارشناسی، کشور را اداره کند. توجه به این دو نگاه می‌تواند در انتخاب درست و صحیح به مردم کمک کند.

آخرین مناظره نامزدهای انتخابات 1400، بدون تغییر چندانی در درصد آرای نامزدها خاتمه یافت. به‌نظر می‌رسد علی‌رغم همه کاستی‌ها، مناظره سوم بیش از دو مناظره قبل در افزایش مشارکت موثر بوده باشد. چالش‌های جدی میان نامزدها، وجود بحث‌های نزدیک‌تر به سوالات مردم و صف‌بندی واقعی‌تر نامزدها، همگی در این امر موثرند.

اگر به مسئله حریت و آزاداندیشی در انتخابات توجه شود، آن موقع می‌توان به دور از فضای سیاست‌زده در عرصه‌ انتخابات فعالیت کرد و وقتی به صورت آزاد و خارج از قید و بندهای مانع انتخاب درست، رأی مردم به صندوق انداخته شود، انتخابات‌های بعدی نیز می‌تواند زمینه‌ رشد و ارتقاء نگرش سیاسی توده‌ جامعه را بالا برده و باعث حرکت رو به جلوی جامعه به سمت اهداف خویش گردد.

در نگاه روان‌شناسی اجتماعی-سیاسی به مساله مشارکت سیاسی با ایجاد قاب‌بندی جدید، با تغییر نگرش و همراهی و همنوایی با صدا و تصویر جامعه معترض از درون مایه هویتی آن‌ها بدون سانسور، و با چارچوب‌دهی به بسترهای بیم و امید جامعه هدف، می‌توان تا حدودی بر کاهش مشارکت سیاسی فائق آمد. اما نباید نگاه سطحی به حل مساله جای نگاه ریشه‌ای به آن را در آینده بگیرد.