سیاست خارجی واقعی، فقط شامل مذاکره نیست، و ابزارها و ابعاد مهم و مغفول دیگری برای تأمین منافع ملی نیز دارد که از جمله آنها «دیپلماسی عمومی» است. در دولت‌های گذشته به اندازه‌ای که این حوزه برای انقلاب اسلامی اهمیت دارد، به آن بها داده نشده است. امید است در دولت سیزدهم دیپلماسی عمومی کشور به یک نگاه حداکثری و فعالانه به جایگاه واقعی خود برسد.
گرچه در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری محوریت اصلی برنامه‌های تبلیغاتی نامزدها را راهکارهای بهبود وضعیت اقتصادی کشور تشکیل می‌داد و حتی حوزه سیاست خارجی تا حدود زیادی رنگ و بوی اقتصادی به خود گرفته بود، اما درعین‌حال در برنامه‌های تبلیغاتی نامزدها، مباحث مرتبطی با دیپلماسی عمومی و روابط فرهنگی نیز به چشم می‌خورد. نامزدهای جبهه انقلاب که الحق در این دوره از انتخابات با دست‌پر به میدان آمده بودند، برای این حوزه نیز ایده‌ها و برنامه‌های قابل‌توجهی ارائه کردند. پژوهشگران حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام با رصد مباحث مطرح‌شده از سوی پنج نامزد جبهه انقلاب در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ابعاد علمی، فرهنگی و اجتماعی حوزه سیاست خارجی گزارشی از محورهای اصلی مطرح‌شده و جملات منتخب آنها تهیه کرده‌اند که در ادامه آمده است. این مباحث مجموعه قابل‌توجهی از پیشنهادها را به دولت منتخب ارائه می‌دهد و امید است مورد استفاده قرار گیرد.
اگر انقلاب اسلامی را یک حادثه «فرهنگی» در دنیا بدانیم که ملت‌ها و مخصوصاً مسلمانان را تحت تأثیر قرار داده[۱] و بُعد «جهانی» را جزو اولین و مهم‌ترین ابعاد انقلاب در نظر بگیریم[۲] و اولین درس انقلاب را این بدانیم که نگاهمان را از چارچوب ایران فراتر ببریم[۳]، به اهمیت روابط فرهنگی بین‌المللی و دیپلماسی عمومی برای کشور پی خواهیم برد. اگرچه ساختن ایران قوی و پیشرفته و الگو شدن برای دیگران مهم‌ترین و اثرگذارترین عنصر در صدور گفتمان و آرمان‌های انقلاب است، اما در کنار آن، برنامه‌ریزی و اقدام برای برقراری مستقیم این روابط نیز ضرورت دارد. با وجود کاستی‌های ما این حجم از دل‌بستگی و احساس تعلق خارجی‌ها به یک کشور در دنیا بی‌نظیر است؛ اگر قدرت نرم را «جذابیت» یک کشور بدانیم، کدام قدرت نرمی در جهان از این بالاتر و عمیق‌تر؟ اما متأسفانه در سال‌های اخیر که قطار سیاست خارجی انقلاب از ریل خود خارج شده بود، حفظ و تقویت عوامل این قدرت نرم نیز مورد غفلت و کم مهری قرار گرفت. دیپلماسی عمومی اگرچه در کشورهای پیشرو جهان بسیار مهم است و بر روی آن سرمایه‌گذاری زیادی می‌شود، اما ما بر اساس مبانی دینی و انقلابی خودمان به آن توجه داریم، که البته منافع ملی مادی و معنوی ما را هم تأمین می‌کند و عامل اقتدار معنوی و قدرت نرم کشور است. لذا از دولت سیزدهم به‌عنوان یک دولت جوان و حزب‌اللهی انتظار می‌رود با برنامه‌ریزی و توجه به حوزه دیپلماسی عمومی و روابط فرهنگی، زمینه‌ساز تحول و ارتقاء آن در شأن گام دوم انقلاب باشد.
گرچه در سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری محوریت اصلی برنامه‌های تبلیغاتی نامزدها را راهکارهای بهبود وضعیت اقتصادی کشور تشکیل می‌داد و حتی حوزه سیاست خارجی تا حدود زیادی رنگ و بوی اقتصادی به خود گرفته بود، اما درعین‌حال در برنامه‌های تبلیغاتی نامزدها، مباحث مرتبطی با دیپلماسی عمومی و روابط فرهنگی (به معنای اعم آن) نیز به چشم می‌خورد. نامزدهای جبهه انقلاب که الحق در این دوره از انتخابات با دست‌پر به میدان آمده بودند، برای این حوزه نیز ایده‌ها و برنامه‌های قابل‌توجهی ارائه کردند. گزارش پیش رو حاصل رصد مباحث مطرح‌شده پنج نامزد جبهه انقلاب سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری (آقایان جلیلی، رضایی، رئیسی، زاکانی و قاضی‌زاده هاشمی) در ابعاد علمی، فرهنگی و اجتماعی حوزه سیاست خارجی (اعم از دیپلماسی عمومی، دیپلماسی فرهنگی، دیپلماسی علمی و ایرانیان خارج از کشور) می‌باشد که توسط پژوهشگران حلقه دیپلماسی عمومی انقلاب اسلامی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام گردآوری شده است. با وجود تفاوت دیدگاه‌های این نامزدها، کنار هم قرار دادن ابتکارات و ظرفیت‌های مورد توجه هرکدام از آنها، مجموعه قابل‌توجهی از پیشنهادها را به دولت منتخب ارائه می‌دهد و امید آن می‌رود که مورد استفاده قرار گیرد.
۱) دکتر سعید جلیلی
به‌واسطه حضور طولانی‌مدت در وزارت امور خارجه و شورای عالی امنیت ملی، سابقه ایشان در حوزه روابط بین‌الملل بیش از باقی نامزدها است. از جمله ایده‌ها و برنامه‌های ایشان می‌توان به «بازنگری و بازتعریف وظایف سفرا و رایزنان فرهنگی»، «توجه به گردشگری سلامت» و «نظارت بر عملکرد دستگاه‌های فعال در خارج از کشور» اشاره کرد. از دیگر رویکردهای دکتر جلیلی، داشتن «نگاه فعال و آفندی و تهاجمی» در حوزه بین‌الملل (حتی در بعد فرهنگی) است. ایشان همچنین در برنامه‌های خود به «حقوق مهاجران افغانستانی» نیز توجه داشته است.
در ادامه خلاصه ایده‌ها و برنامه‌های ایشان در ابعاد علمی، فرهنگی و اجتماعی حوزه سیاست خارجی آورده شده است:
– توجه به تعاملات بین‌المللی به‌خصوص در میان همسایگان و جهان اسلام، نه‌فقط چند کشور خاص در یک موضوع خاص
– بازنگری در فعالیت رایزنان فرهنگی ایران در کشورها
– نگاه فعال و آفندی به سینما و موسیقی در عرصه بین‌الملل
– اهتمام به گردشگری سلامت
– حمایت از حقوق مهاجران افغانستانی
– ایرانیان خارج از کشور
– جلب سرمایه ایرانیان خارج کشور
– به‌کارگیری وزارت خارجه برای اتصال ایرانیان متخصص در خارج کشور به بخش‌های مربوطه داخلی
– به‌کارگیری فناوری‌های جدید در ارائه خدمات به ایرانیان خارج کشور
– نظارت بر حسن ارائه خدمات دستگاه‌های فعال در خارج کشور به ایرانیان
– حمایت و پشتیبانی نمایندگی‌ها و سفارت‌ها از ایرانیان خارج کشور
– سوق دادن ایرانیان خارج از کشور به شناسایی فرصت‌های بیرونی
– ایرانیان خارج از کشور به‌مثابه سفرای ایران
جملات منتخب از دکتر جلیلی در حوزه روابط بین‌الملل:
– «سیاست خارجی فعال برای ۲۰۰ کشور برنامه دارد و نه برای چند کشور آن هم در یک موضوع خاص، که در انتها هم از آنان بیشترین زیان ببینیم.»
– «به‌عنوان کسی که ۳۳ سال کار سیاست خارجی کردم امروز به ضرس قاطع عرض می‌کنم امکان تعامل سازنده و گسترده با جهان وجود دارد به ویژه در مسائل اقتصادی می‌شود، ولی این‌ها نمی‌توانند.»
– «من چون به وزارت امور خارجه اشراف دارم با توجه به ساختار آنجا عرض می‌کنم، یکی از کارهای وزارت خارجه در معاونت کنسولی و اداره اجتماعی این است که هر ایرانی در خارج از کشور را متناسب با تخصص و توانمندی‌هایی که دارد به بخش مربوطه در داخل کشور متصل کند ولی متأسفانه این مأموریت که وظیفه است، در سال‌های فراوانی اهتمام جدی به آن نشده است. ایرانی خارج از کشور باید بداند چه جاهایی از کشور با توانمندی او ارتباط دارد و این اتصال برقرار شود. این یکی از مأموریت‌های قدیم وزارت خارجه است که دولت ما برنامه دارد پیگیری جدی کند.»
– «اگر دولت می‌خواهد در سایر عرصه‌ها موفق باشد، باید به هنر به چشم ضرورت نگاه کند. نه یک نگاه منفعل بلکه فعال و آفندی و هجومی؛ چرا سینمای ما نباید با هالیوود هماوردی کند؟ موسیقی ما باید به رخ دنیا کشیده شود.»
– «ما و افغانستان دو ملت با هم آمیخته هستیم و روابط عاطفی و دوستانه داریم اما عرصه حقوق و قانون آن لطافت شعر و ادبیات را ندارد و دچار جزمیت است اما هنر حکمرانان باید این باشد آن لطافت را به حقوق و قانون حاکم کنند؛ باید این مناسبات و قوانین به لطافت و ظرافت‌های عاطفی دو کشور نزدیک شود. اگرچه کارهایی شده از جمله در تحصیل افغانستانی‌ها اما باید بازهم درباره این مقوله کار کرد.»
۲) دکتر محسن رضایی
ایشان که مدعی بود برای هر یک از استان‌ها برنامه‌های مطول و مجزا دارد، به نظر برای حوزه بین‌الملل نیز با دست‌پر به میدان آمده و لذا می‌توان ایشان را یکی از پر ایده‌ترین و پر برنامه‌ترین نامزدها (فارغ از ارزشیابی درباره محتوای آنها) در حوزه سیاست خارجی دانست. از جمله این ایده‌ها و برنامه‌ها می‌توان به «دکترین ایرانِ منطقه‌ای»، «تشکیل اتحادیه آسیای جنوب غربی»، «دیپلماسی ایجاد صلح در منطقه»، «انتقال شورای عالی ایرانیان خارج از کشور به زیر نظر مستقیم رئیس‌جمهور»، «ساماندهی مقررات مربوط به ایرانیان خارج کشور»، «دعوت مستقیم از برخی از ایرانیان خارج برای حضور در کشور»، «توجه به ۱۰۰ میلیون فارسی‌زبان خارج کشور» و «توجه به دیپلماسی علمی و دانشگاهی» اشاره کرد.
در ادامه خلاصه ایده‌ها و برنامه‌های ایشان در ابعاد علمی، فرهنگی و اجتماعی حوزه سیاست خارجی آورده شده است:
– تحقق دکترین ایرانِ منطقه‌ای از طریق فرهنگی، سیاسی، تجاری و امنیت‌سازی کشور
– سیاست همسایگی (با ۱۵ کشور همسایه)
– تشکیل اتحادیه آسیای جنوب غربی (با ۲۵ کشور)
– فعال کردن دیپلماسی ایجاد صلح در منطقه
– ایجاد معاونت منافع ملی و سرمایه‌های ملی
– توجه به ۱۰۰ میلیون فارسی‌زبان خارج کشور
– توجه به دیپلماسی عمومی برای بیان اهداف و برنامه‌های دولت در دنیا
– دیپلماسی علمی و دانشگاهی
– ایرانیان خارج از کشور
– احیای شورای عالی ایرانیان خارج از کشور زیر نظر رئیس‌جمهور
– هدفمند کردن اعزام دانشجو
– سهیم کردن ایرانیان خارج از کشور در پروژه‌های ملی
– تنقیح و ساماندهی قوانین و مقررات مربوط به ایرانیان خارج کشور
– کمک به ایرانیان خارج کشور برای لابی‌گری
– جلب سرمایه ایرانیان خارج از کشور
– حل مشکل ارزی دانشجویان خارج کشور و حمایت از آنان
– ایجاد سایت جمع‌سپاری برای کمک گرفتن از ایرانیان خارج کشور
– طرح پیشنهادهای ایرانیان خارج کشور در هیئت دولت
– تماس مستقیم با ۱۱۰ نفر از ایرانیان خارج کشور برای تردد به ایران
جملات منتخب از دکتر رضایی در حوزه روابط بین‌الملل:
– «من ایرانِ منطقه‌ای را تکیه‌گاه برداشتن سنگ بزرگ روابط بین‌الملل می‌دانم. ایران منطقه‌ای یعنی بزرگ کردن ایران در منطقه از نظر اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ایجاد یک ایران بزرگ.»
– «ما قریب صد میلیون فارسی‌زبان در خارج از کشور داریم، ما آنها را هم ایرانی می‌دانیم؛ یعنی ملت ایران تنها در کشور ایران نیست. ولی بالاخره تفاوت‌هایی وجود دارد، من نمی‌خواهم شعار بدهم. ولی دل آنها هم در گرو یک پیشرفت بزرگ در ایران است؛ بنابراین ما این را یک سرمایه بزرگ ملی می‌دانیم.»
– «شورای عالی ایرانیان خارج از کشور را احیا می‌کنم و زیر نظر خودم قرار خواهم داد. خودم و وزرا به‌ویژه وزیر خارجه را وادار می‌کنم که به‌طور دائم با ایرانیان خارج از کشور ارتباط فعال داشته باشند. خودم مستقیماً با تعدادی تماس خواهم گرفت. گفتم لیست تهیه بکنند احتمالاً به ۱۱۰ نفر برسند. خود من تماس می‌گیرم و از آنها خواهش می‌کنم که به ایران رفت‌وآمد داشته باشند.»
– «برای شورای عالی ایرانیان خارج از کشور یک سایت جمع‌سپاری به وجود می‌آوریم که دبیرخانه از طریق آن کلیه نیازهای دولت را در معرض ایرانیان خارج از کشور می‌گذارد و می‌توانند در آنجا نظراتشان را بگویند و ما در هیئت دولت نظراتشان را به‌صورت آنلاین می‌خوانیم.»
– «من قوانین و مقررات را تنقیح و ساماندهی می‌کنم. شما ایرانیان خارج از کشور وقتی به ایران می‌آیید یک دفترچه را نگاه کنید، وضع خود را مشخص می‌کنید و می‌دانید خارج از این قوانین کسی مانع شما نیست. شما با یک پنجره آزاد تجاری می‌توانید ظرف ۴۸ ساعت وارد ایران بشوید و دیگران هم حق ندارند از این چهارچوب قانونی تجاوز بکنند.»
– «از ابتدای انقلاب یک موضع‌گیری غلط از کشورهای اروپایی و آمریکایی و منطقه علیه ما و پیشرفت ما شکل گرفته است. ما نیاز به لابی‌گری داریم. نیاز داریم اهداف و برنامه‌های دولتمان را از طریق شما [ایرانیان خارج کشور] به‌عنوان یک دیپلماسی عمومی، در کنار سفارتخانه‌هایی که داریم، ما را در دنیا ارائه کنید. برنامه‌های ما را بگویید. بگویید که ما واقعاً به دنبال صلح و امنیت در منطقه هستیم. این اطلاع‌رسانی را برای وطنتان را انجام بدهید. شما لابی‌هایی درست کنید، ما به شما اطلاعات می‌دهیم. ما برنامه‌هایمان را به لابی‌هایی که شما درست می‌کنید تحویل می‌دهیم، و شما با ارتباطاتی که با مقامات کشورهای خارجی یا نخبگان و روشنفکران، آکادمی‌ها پژوهشکده‌ها و دانشگاه‌های خارج دارید، کمک کنید.»
– «یکی دیگر از برنامه‌های سیاست خارجی ما در کنار دیپلماسی رسمی و دیپلماسی عمومی، دیپلماسی علمی و دانشگاهی است که آن را توسعه خواهم داد. هم در داخل کشور و هم در خارج از کشور ایرانیان فرهیخته‌ای داریم که حقیقتاً می‌توانند به وطنشان در زمینه ارتباطات دانشگاهی با دانشگاه‌های مهم جهان، از منطقه تا چین و جاهای دیگر، یک دیپلماسی علمی درست می‌کنیم. خود من هم مشارکت جدی می‌کنم، نظریات اقتصادی و جامعه‌شناسی و امنیتی که من دارم را می‌توانم به اشتراک بگذارم. خود من در خط مقدم این دیپلماسی دانشگاهی در کنار شما خواهم بود.»
– «قیمت ارز را هم تثبیت می‌کنم که دانشجویان خارج با مشکل مواجه نشوند. همچنین کلیه دانشجویان خارج از کشور که بتوانند رساله‌شان را درباره نیازهای صنعتی و کشاورزی ایران و انتقال فناوری به ایران با وزارت علوم هماهنگ بکنند، بابت این هماهنگی در رساله یک مبلغ اضافه ارزی به آنها خواهیم داد. تلاش می‌کنیم فعالیت دانشجویان خارج از کشور با بنگاه‌های خصوصی ایران ارتباط برقرار کند و به بنگاه‌های خصوصی هم خواهیم گفت که هر بنگاه خصوصی که بتواند تعدادی از دانشجویان خارج از کشور را تحت پوشش قرار بدهد، در مسائل مالیاتی و دیگر مسائل به آنها کمک خواهیم کرد.»
۳) حجت‌الاسلام دکتر سید ابراهیم رئیسی
ایشان در آستان قدس رضوی برنامه‌هایی در قبال غیرایرانیان و در قوه قضائیه برنامه‌هایی در حمایت از ایرانیان خارج کشور داشته‌اند و این کارنامه یکی از تفاوت‌های ایشان در مقایسه با اکثر نامزدهای دیگر است. از جمله ایده‌ها و برنامه‌های ایشان می‌توان به «به‌کارگیری ارتباطات الکترونیک در مسائل کنسولی»، «حمایت از حقوق ایرانیان خارج کشور» و «تأمین امنیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی» اشاره کرد.
در ادامه خلاصه ایده‌ها و برنامه‌های ایشان در ابعاد علمی، فرهنگی و اجتماعی حوزه سیاست خارجی آورده شده است:
– اولویت ارتباط با همسایگان
– تلاش برای تأمین امنیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی
– برقراری معاهدات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، کنسولی، حقوقی و قضایی با کشورها
– توجه به مناسبات و دیپلماسی علمی و پژوهشی
– ایرانیان خارج از کشور
– فعال کردن شورای عالی ایرانیان خارج از کشور
– فعال کردن ارتباطات الکترونیک برای مسائل کنسولی
– جلب سرمایه و حضور ایرانیان خارج کشور و تنظیم ارتباط آنها با داخل
جملات منتخب از حجت‌الاسلام رئیسی در حوزه روابط بین‌الملل:
– «با کشورها معاهدات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، کنسولی، حقوقی و قضایی برقرار خواهیم کرد و به آنها پایبند خواهیم بود ولی عزتمان نباید مخدوش شود.»
– «اولویت ما ارتباط با کشورهای منطقه خواهد بود که سهم ما را در اقتصاد و مناسبات اجتماعی. ما در منطقه مناسبات تمدنی داریم. این مناسبات را با هیچ کجای دنیا نداریم و این ارتباطات تمدنی ما باید حفظ بشود ارتقا پیدا کند.»
– «امروز سفیر ما باید آخرین یافته‌های علمی و پژوهشی را به داخل کشور منتقل کند و خود را موظف به آن بداند.»
– «من در سند تحول قوه قضائیه بخشی را برای ایرانیان خارج از کشور گذاشته‌ام. نه به‌عنوان یک نگاه سیاسی، بلکه به‌عنوان یک زمینه ارتباطی که حق آنهاست و وظیفه دولت که این ارتباط برقرار شود و مشکلات ایرانیان خارج از کشور کاملاً رفع شود. بخش‌های کنسولی ما باید فعال باشند، از حقوق ایرانیان دفاع و حمایت کنند. اگر امنیت یک ایرانی خارج از کشور به خطر افتاد، وظیفه وزارت خارجه و بخش کنسولی ما است که از او حمایت بکند.»
– «در قوه قضائیه برخی به من نامه نوشتند که ما را از خدمات کنسولی محروم کرده‌اند و تفاوت قائل می‌شوند. من بخشنامه کردم که به همه ایرانیان خدمات کنسولی باید داده شود که وزیر خارجه هم تقدیر کرد.»
– «گاهی یک ایرانی در خارج از کشور به هر دلیلی دسترسی‌اش به کنسولگری یا سفارت ما مشکل دارد، ما اگر ارتباط الکترونیک را فعال بکنیم، زحمت ایرانیان خیلی کم می‌شود.»
– «برخی می‌گویند چرا ایرانی در خارج از کشور باشد؟ ما می‌گوییم این یک فرصت است. ایرانی خارج از کشور سفیر جمهوری اسلامی است، در جهت هنر و فرهنگ و اخلاق و ادب ایرانی. فرصت سرمایه‌گذاری برای ایرانیان خارج از کشور در جای‌جای کشور وجود دارد.»
۴) دکتر علیرضا زاکانی
ایشان معتقد بود در میان نامزدها، با برنامه‌ترین است و سیاست خارجی را محور چهارم دولت خود معرفی نمود. دکتر زاکانی با تأکید بر به‌کارگیری «دیپلماسی فعال و هوشمند»، ایده‌ها و برنامه‌هایی را ارائه کرد که از آن جمله می‌توان «به‌کارگیری دیپلماسی عمومی برای رساندن پیام انقلاب به ملت‌ها» و «نگاه تمدنی، استراتژیک، اعتقادی و اقتصادی به ظرفیت کشورهای همسایه» را برشمرد. تصریح به رسالت رساندن پیام انقلاب به ملت‌ها و نگاه تمدنی به منطقه از نکات برجسته و قابل تقدیر در صحبت‌های ایشان بوده است که دیگر نامزدها به ندرت بدان پرداختند. نکته مهم دیگر در برنامه‌های دکتر زاکانی، مقدم دانستن «ساخت ایران قوی» بر «پیام‌رسانی و اثرگذاری منطقه‌ای و جهانی» بود که به‌درستی مورد توجه قرار گرفت.
در ادامه خلاصه ایده‌ها و برنامه‌های ایشان در ابعاد علمی، فرهنگی و اجتماعی حوزه سیاست خارجی آورده شده است:
– بهره‌مندی از تمام ظرفیت‌های ملی و منطقه‌ای و دیپلماسی عمومی و دیپلماسی فعال برای رساندن پیام انقلاب به کشورها و ملت‌ها
– اول ساختن ایران قوی، سپس رساندن پیام انقلاب به جهانیان
– بهره‌مندی از ظرفیت‌های خارجی مثل کشورهای فارسی‌زبان، کشورهای مسلمان، ۱۵ کشور همسایه، کشورهای مقاومت، حوزه‌های نوظهور و ظرفیت ایرانیان خارج کشور
– اهمیت توجه به کشورهای همسایه از منظر تمدنی، استراتژیک، اعتقادی و اقتصادی
– مواجهه منطقی با جهان حول محوریت فرهنگ و اقتصاد
– استفاده از ظرفیت عمق استراتژیک جمهوری اسلامی
– ایرانیان خارج از کشور
– تسهیل ارائه خدمات به ایرانیان خارج کشور
– شناسایی ظرفیت فکری و مادی ایرانیان خارج کشور و فراهم کردن زمینه ورود آنها
– بهره‌مندی از تک‌تک ظرفیت‌های ایرانیان خارج کشور و ایجاد تسهیلات برای این کار
– صیانت و دفاع از هویت و فرهنگ و حقوق تمام ایرانیان و حل مشکلات آنان
– ایرانیان خارج کشور به مثابه پیام‌آوران فرهنگ ایران و عمق استراتژیک کشور
– ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری در داخل
– زمینه‌سازی برای بازگشت و زندگی بهتر ایرانیانی که در خارج کشور دچار مشکلات هستند
جملات منتخب از دکتر زاکانی در حوزه روابط بین‌الملل:
– «گام اول مبارزه با آمریکا ساختن یک ایران قوی است و در وهله بعدی بهره‌مندی از ظرفیت‌های خارجی است مثل کشورهای فارسی‌زبان، کشورهای مسلمان، ۱۵ کشور همسایه، کشورهای مقاومت، حوزه‌های نوظهور و ظرفیت ایرانیان در اقصی نقاط عالم. ما باید با بهره‌مندی از این ظرفیت‌ها یک ایران قوی و پیشرفته را بسازیم.»
– «ساختن ایران از هر کاری ضروری‌تر است. ما باید ایران را معطر و شکلی بسازیم که برای دیگران جذابیت داشته باشد و بعد تهیه الگوی مناسب فرهنگ ایرانی اسلامی‌مان و بهره‌مندی از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور به‌عنوان پیام‌آوران تمدنی ما و محور سوم تعامل جدی ما با جهان است. ما معتقدیم که باید با جهان یک مواجه منطقی داشت حول محوریت فرهنگ و اقتصاد.»
– «اگر شما با نگاه تمدنی و انتقال تمدنی به منطقه نگاه کنید ایران باید برای کشورهای همسایه خودش برنامه داشته باشد. اگر شما با نگاه یک عقبه استراتژیک برای ایران برای بالا بردن ظرفیت‌های درونی نگاه بکنید باید یک نگاه ویژه به این منطقه داشته باشد. اگر یک نگاه اعتقادی داشته باشید باز باید نگاه ویژه به این منطقه باشد. اگر یک نگاه اقتصادی داشته باشید باز این فراهم است.»
– «ما از طریق دیپلماسی عمومی و دیپلماسی فعال پیام انقلاب را باید به کشورها و ملت‌ها برسانیم با بهره‌مندی از تمام ظرفیت‌های ملی منطقه‌ای. ما باید به یک قدرت و توان قوی در داخل بشویم که یک اقتدار جهانی کسب کنیم و در وهله دوم باید از تمام ظرفیت‌های ملی و منطقه‌ای استفاده کنیم تا پیام‌های انقلاب را به جهانیان برسانیم.»
– «مشکلات ایرانیان خارج از کشور باید حل شود مثل وضعیت سلامت آنها در زمان کرونا، انقطاع جوانان به‌واسطه فرایند سربازی از بازگشت، مشکلات ارزی و قیمت ارز.»
۵) دکتر سید امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی
ازآنجایی‌که ایده کلی ایشان در این دوره از انتخابات «تغییر مدل حکمرانی» بود، همین رویکرد را در حوزه سیاست خارجی نیز مطرح کرده و طیف متنوعی از برنامه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در حوزه بین‌الملل را ارائه داد. دکتر قاضی‌زاده هاشمی در برنامه‌های تبلیغاتی تلویزیون، خود را «جهان‌وطن» و دارای «نگاه تمدنی» معرفی کرد و با اعتقاد به دوطرفه بودن مسیر دیپلماسی، برنامه‌هایی برای این تبادلات دوطرفه در حوزه‌های مختلف پیشنهاد کرده است. از جمله مزیت‌های برنامه‌های ایشان می‌توان به رویکرد «مردم‌محور»، «تشکیلات‌سازی»، و بهره‌گیری از ظرفیت «نخبگان غیرایرانی» اشاره کرد. از ایده‌ها و ابتکارات ایشان در این حوزه می‌توان به «تغییر پارادایم دیپلماسی»، «تقویت و حمایت از نهادهای مدنی»، «ارزش دانستن حضور ایرانیان در خارج از کشور»، «حل مشکل سربازی اجباری پسران ایرانی خارج کشور»، «تشکل‌سازی ایرانیان خارج کشور»، «در نظر گرفتن خانه هر ایرانی در خارج به‌مثابه کنسولگری ایران»، «به‌کارگیری اقوام و مذاهب ایران برای اصلاح افکار عمومی منطقه»، و «توجه به تقویت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی» را برشمرد.
در ادامه خلاصه ایده‌ها و برنامه‌های ایشان در ابعاد علمی، فرهنگی و اجتماعی حوزه سیاست خارجی آورده شده است:
– تغییر پارادایم دیپلماسی
– اولویت‌دهی به همسایگان
– تجار بین‌المللی به‌مثابه سفرا و کنشگران فرهنگی در خارج
– نگاه جهان‌وطنی و تمدنی
– تقویت و حمایت از نهادهای مدنی
– ایرانیان خارج از کشور
– ارزش محسوب کردن حضور ایرانی‌ها در همه جای دنیا
– حل مشکل پسران ایرانی خارج کشور از طریق تغییر سربازی اجباری به حرفه‌ای
– تشکل سازی ایرانیان خارج کشور
– احیای اداره دیاسپورا و تبادل آن با مخاطبان
– به‌کارگیری ایرانیان برای شکستن تصویر نادرست از ایران
– هر خانه ایرانی در خارج به‌مثابه یک کنسولگری ایران و دارای ظرفیت توسعه روابط اجتماعی
– به‌کارگیری ظرفیت‌ها و علم ایرانیان خارج در کشور
– تأمین امنیت سرمایه‌گذاری ایرانیان خارج کشور و حمایت از آنان
– اجازه ندادن به نهادهای بین‌المللی ورزشی برای زورگویی به ورزش ایران
– حمایت از اقوام و مذاهب داخلی برای تصحیح تصورات همسایگان
– شعار عمق استراتژیک همسایه‌ات بشو تا عمق استراتژیک تو بشود
– تبدیل ایران به خانه امن همه مردم منطقه و نخبگان و اندیشمندان
– جذب نخبگان دنیا برای تحصیل در کشور
– انجام مذاکرات اقتصادی و فرهنگی در منطقه
– هر ایرانی به‌مثابه رایزن فرهنگی، و نقش زمینه‌ساز دولت برای او
– تشکل سازی مردمی سیاسی و فرهنگی حتی در خارج کشور
– تقویت عملکرد سازمان فرهنگ و ارتباطات
جملات منتخب از دکتر قاضی‌زاده هاشمی در حوزه روابط بین‌الملل:
– «شعار ما “عمق استراتژیک همسایه‌ات بشو تا عمق استراتژیک تو بشود” است.»
– «ما باید جایی باشیم که همه نخبگان در دنیا بیایند اینجا تحصیل کنند برود، اما متأسفانه زنجیره تولید علم به عمل قطع شده است.»
– «هر خانه ایرانی در خارج از کشور یک کنسول ایران است چون او توانایی ایجاد ارتباط اجتماعی را داراست باید این را توسعه بخشید و به رسمیت شناخت.»
– «ایرانی‌ها باید همه جای دنیا باشند. این مسئله باید تبدیل به یک موضوع ارزشی بشود نه یک ضد ارزش. مهاجرت الزاماً نامطلوب نیست، بلکه مهاجرت به اجبار بد است.»
جمع‌بندی
سیاست خارجی واقعی، فقط شامل مذاکره نیست، و ابزارها و ابعاد مهم و مغفول دیگری برای تأمین منافع ملی نیز دارد که از جمله آنها «دیپلماسی عمومی» (به معنای عام آن که دربرگیرنده دیپلماسی فرهنگی، علمی، رسانه‌ای و… بوده و به کنشگری دولت محدود نمی‌شود) است. در دولت‌های گذشته به اندازه‌ای که این حوزه برای انقلاب اسلامی اهمیت دارد، به آن بها داده نشده است. امید است در دولت سیزدهم دیپلماسی عمومی کشور به یک نگاه حداکثری و فعالانه به جایگاه واقعی خود برسد. اصول و آرمان‌های جهانی امام خمینی که در این سال‌ها مغفول واقع شده مجدداً باید بازخوانی شود و مورد توجه دولت جدید قرار گیرد. این حوزه به یک «تحول واقعی» در ساختار، سیاست و برنامه، قالب و محتوا، مجریان و مخاطبان و «مدیرانی شجاع» نیاز دارد.
در راستای تحقق این مهم، توجه به ایده‌ها و برنامه‌های نامزدهای جبهه انقلاب در این دوره از انتخابات –که هرکدام متکی به تجارب و مطالعاتی بوده- توصیه می‌شود. در این گزارش تلاش شد خلاصه‌ای از ایده‌ها و برنامه‌های این نامزدها در حوزه دیپلماسی عمومی و روابط فرهنگی بین‌المللی ارائه گردد. نمودار شماره ۱ پیشنهادهای ناظر به حوزه دیپلماسی عمومی و شکل شماره ۲ پیشنهادهای ناظر به ایرانیان خارج از کشور را نشان می‌دهد:
پی‌نوشت‌ها:
[۱] رهبر انقلاب در دیدار نمایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، ۱۳۷۹/۰۵/۱۶
[۲] رهبر انقلاب در دیدار اقشار مردم، ۱۳۶۸/۰۶/۰۳
[۳] رهبر انقلاب در دیدار طلاب خارجی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۹/۰۸/۰۳
منتشر شده در شماره ۳۳۵۷ روزنامه فرهیختگان
