در حالی که کمتر از دو ماه به آغاز انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم باقی مانده است، آرایش سیاسی کشور، متفاوت‌­تر از هر زمان دیگری پا به صحنه انتخابات خواهد گذاشت. در این شرایط، جناح‌­های سیاسی کشور منفعل­‌تر از هر زمان دیگری به دنبال طراحی کمپین انتخاباتی خود هستند. در حالی که وجود احزاب، گروه‌ها و ائتلاف‌های سیاسی، اساساً برای ارائه اصول و مبانی آن‌ها از یک سو و دیدگاه‌های آن‌ها نسبت به مسائل و مشکلات کشور و راه‌حل آن‌ها مبتنی بر همین اصول و مبانی است، احزاب نیم‌بند و گروه‌های سیاسی بی‌رمق کشور، مسیر معکوسی را طی می­‌کنند. در حقیقت، به جای آنکه مبتنی بر یک ایدئولوژی و راهبرد مشخص به بهترین نامزد مورد نظر خود رسیده و آن را به جامعه معرفی کنند، در تلاش‌اند تا مبتنی بر ظرفیت رأی‌آوری چهره‌های مشهور سیاسی و حتی غیر سیاسی، فردی رأی‌آور و تا حدی حرف‌گوش‌کن را یافته و او را به عنوان نامزد مورد حمایت خود در انتخابات معرفی کنند. در این میان، بخش‌هایی از اصلاح‌طلبان و نزدیکان دولت فعلی که طعم پیروزی در انتخابات با بهره‌گیری از افراد امنیتی و فنون عملیات روانی را همچنان در کام خود حس می­‌کنند، برای جبران این خلأ و خروج از این رکود، بار دیگر سراغ استفاده از همان ابزارها و روش‌ها رفته­‌اند.

بذرپاشی در ۹۵، برداشت در ۹۶

تابستان ۱۳۹۵، فایل صوتی محرمانه‌­ای از طریق رسانه‌­های معاند خارجی منتشر شد که در آن آیت‌الله منتظری نسبت به اعدام منافقین به مسئولان قضایی خرده گرفته و این اقدام را تخطئه می­‌کرد. این فایل صوتی بیشتر از آنکه بخواهد ماجراهای دهه ۶۰ و مسئله اعدام منافقین را پیش بکشد، هدف دیگری را دنبال می­‌کرد. خیلی زود رسانه­‌ها به گمانه‌زنی درباره مسئولان قضایی دخیل در اعدام‌­ها پرداخته و در میان نام­‌های مختلف، نام حجت‌الاسلام رئیسی برجسته گردید. در حقیقت این فایل صوتی نه برای احیاء آیت‌الله منتظری و نه برای شعله‌ور ساختن مسائل مربوط به اعدام‌های سال ۶۷، که بذرهایی برای جوانه زدن در بهار ۹۶ بود؛ بذرهایی که قرار بود جوانه و میوه آن، دوگان‌ه­ای کاذب برای مصرف انتخاباتی سال آینده باشد. تدریجاً و با قوت گرفتن احتمال نامزدی حجت‌الاسلام رئیسی در انتخابات ۹۶، ابعاد این دوگانه نیز تقویت می­‌گردید. کار به جایی رسید که حسن روحانی در سخنرانی انتخاباتی خود در همدان، برای تعمیق این دوگانه و تشدید آن، نظام را به سی‌وهشت سال زندان و اعدام متهم ساخت تا از این طریق رقیب را در نقطه مقابل تصویر کند؛ دیوار کشیدن در پیاده‌رو و محدودیت اینترنت و آزادی­‌های اجتماعی، کلیدواژه‌­های طراحی شده برای مصرف در این عملیات روانی بود که توسط روحانی به کار گرفته شد. روحانی در مناظرات انتخاباتی نیز، کنایه­‌هایی با چنین مضامینی نثار رئیسی کرد.

بازهم بذرهایی برای جوانه زدن در پایان بهار

اکنون و در آستانه انتخابات ۱۴۰۰، دولت کنونی که منفورترین و ناکارآمدترین دولت پس از انقلاب اسلامی به شمار می­‌رود، قافیه را نباخته و برای حضور مؤثر گزینه خود در انتخابات ۱۴۰۰ دست از تلاش بر نمی­‌دارد. فقدان پایگاه اجتماعی و اقبال عمومی از یک سو و خالی بودن دست دولت از ارائه برنامه‌­ای مشخص و مدون برای رفع تحریم‌ها و بهبود اوضاع اقتصادی، بار دیگر مشاوران عملیات روانی را میدان‌دار کرده و خارج کردن مدار انتخابات از فضایی معقول به فضایی تنش­‌زا و هیجانی را راهبرد اصلی این جریان قرار داده است. به نظر می­‌رسد افشای فایل صوتی وزیر امور خارجه نیز بخشی از همین راهبرد است. در کنار این امر، دست ‌خالی اصلاح‌طلبان از نامزدی قدرتمند در میدان انتخابات، بار دیگر آن‌ها را به مشارکت در سناریوی دولتی‌­ها ترغیب کرده است.

عصر یکشنبه، پنجم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰، بخش‌هایی از مصاحبه محرمانه وزیر امور خارجه کشورمان از طریق یک رسانه معاند سر در آخور آل سعود، منتشر شد. مضمون اصلی این بخش‌ها بیان بی‌اثر بودن دستگاه سیاست خارجی، مداخله سپاه و به طور مشخص شهید حاج قاسم سلیمانی در سیاست خارجی و اولویت داشتن میدان (نبرد در سوریه) بر دیپلماسی است. طبیعی است استفاده وزیر امور خارجه از ادبیاتی بی‌تکلف، صریح و بدون تعارف درباره شهید سلیمانی، سپاه و جبهه مقاومت، واکنش‌های تندی را در میان جریان انقلاب برانگیزد. حملات علیه ظریف شدت گرفته و سخنگوی وزارت امور خارجه نیز که گویا از انتشار این فایل صوتی غافلگیر شده است، در توجیه آن عذر بدتر از گناه آورده و با تقطیع شده دانستن این سخنان، اعلام می­‌کند که قرار نبوده است چنین مصاحبه‌­ای منتشر شود. به نظر می­‌رسد بازی به سادگی آنچه ذکر شد نیست و تیم امنیتی و عملیات روانی دولت، اهداف چندلایه‌­ای را از قبل این اقدام (و اقدامات مشابه احتمالی در هفته­‌های آتی) دنبال می­‌کنند.

ابعاد یک سناریو چندلایه

اولاً، به نظر می­‌رسد، محمدجواد ظریف، بازیگر این نقش نبوده و خود قربانی این بازی است. چه اینکه با افشای این فایل صوتی، ماجرای نامزدی شخص محمدجواد ظریف در انتخابات ۱۴۰۰، عملاً پایان یافته و حتی در صورت ثبت‌نام، عبور از فیلتر شورای نگهبان برای او ممکن نخواهد بود. این امر حتی ماندن ظریف در وزارت امور خارجه در دولت بعدی را نیز غیر ممکن ساخته و در شرایط کنونی او را از قطار سیاست پیاده می­‌کند.

دوم آنکه، هجمه علیه شهید سلیمانی یقیناً با واکنش تند و محکم جریان انقلابی روبرو خواهد شد. این امر به سهم خود، گامی مهم در راستای تحقق یک دوقطبی کاذب در انتخابات ۱۴۰۰ است. دوقطبی که یک سر آن را جریانات انقلابی مدافع حضور منطقه‌­ای ایران تشکیل خواهند داد. اظهار نظر یکی از چهره‌های مهم در این زمینه نیز می­‌تواند این تنور را داغ‌تر کرده و زمینه را برای تشکیل سر دیگر دوقطبی مهیا کند. سر دیگری که اکنون بیشتر در دوقطبی مشارکت-عدم مشارکت مشغول نبرد بوده و با کلیدواژه تحریم انتخابات تلاش می‌­کند مشارکت مردم در انتخابات را بکاهد. امری که نتیجه آن، کمرنگ شدن احتمال ادامه دولت کنونی در دولت سیزدهم است.

سومین نکته اینکه، تیم عملیات روانی دولت برای انتخابات پیش رو و بر اساس کنش رقیب، دو سناریو احتمالی را مدنظر دارد؛ نخست آنکه با فرض ورود فردی غیر نظامی، دوگانه مذاکره عدم مذاکره را فعال کرده و با کمک مذاکرات برجامی در جریان، بتواند بار دیگر با هزینه سنگین از جیب سیاست خارجی، در سیاست داخلی خود را پیروز انتخابات گرداند. سناریو دوم، فرض رقابت با کاندیدایی با سابقه نظامی است. در این سناریو، دوقطبی مد نظر حول محور حاکمیت دوگانه شکل‌گرفته و کلیدواژه دولت با تفنگ، دولت بی‌تفنگ، بار دیگر به میان خواهد آمد.

چهارم آنکه، برای ایجاد یک دوقطبی، سه شرط لازم وجود دارد؛ یک، محتوای آماده و در دسترس عموم (منازعه پخته‌شده و شکل‌گرفته)، دو، حساسیت رقیب در شدت دادن به سر دیگر دوقطبی و سه وجود نامزدی به عنوان نماد سوی دیگر دوقطبی در میدان انتخابات. برای تحقق دوقطبی نخست مین‌گذاری لازم در انتخابات‌های ۹۲ و ۹۶ صورت گرفته است. مذاکرات برجامی نیز این بحث را داغ‌تر از قبل کرده و مخالفین این شیوه مذاکره نیز در موضعی محکم و قاطع قرار دارند. نامزدی احتمالی سعید جلیلی یا حتی حجت‌الاسلام رئیسی نیز میدان انتخابات را برای آن مهیاتر خواهد کرد. اما برای تحقق سناریو دوم، هرچند زیرسازی لازم تا حدی انجام شده است، اما مسئله مداخله نظامیان در اداره کشور، هرچند در افواه اصلاح‌طلبان دائماً در جریان است، اما حالتی کلی و تا حدی مبهم دارد که به درد مصارف انتخاباتی آن هم در زمان کوتاه باقیمانده نمی­‌خورد. در حقیقت هرچند آن‌ها دائماً جامعه را نسبت به کاندیدای نظامی ترسانده‌­اند، اما نتوانسته‌­اند در فضایی عیان و مشخص، این بیان را عینی و ملموس کنند. از سوی دیگر، سر دیگر دوقطبی در میان اردوگاه رقیب، چندان نسبت به مسئله حساس نیست؛ از این روز لازم است تا با رقم زدن اتفاقی، هم این مسئله به سطح اول منازعات و بحث‌های سیاسی کشیده شود و هم در اردوگاه رقیب، حساسیت‌ها نسبت به این مسئله افزایش یابد. اما نامزد نماد این دوقطبی، گزینه‌­ای نظامی است که بهترین جلوه آن در قامت محمدباقر قالیباف ظهور و بروز خواهد داشت.

نکته پنجم اینکه، برای ایجاد یک بحث داغ، نمی‌­توان از تریبون‌های رسمی کشور بهره برد. چه اینکه هزینه داغ کردن چنین بحثی را در آستانه انتخابات کمتر بازیگر سیاسی می­‌پذیرد. استفاده از شیوه­ای مشابه افشای فایل صوتی آیت‌الله منتظری نیز ممکن نیست، چه اینکه فایل مشخصی از مرحومین در اختیار تیم عملیات روانی نبوده است. در نتیجه تصمیم بر آن می‌­شود تا یکی قربانی دیگران شده و لذا صوتی جدید ایجاد و منتشر شود؛ در این میان چه کسی بهتر از نامزد نمایشی و سپر بلای اصلاح‌طلبان؛ کسی که نهایتاً قرار است در انتخابات قربانی نامزد اصلی شده و حال کمی زودتر به مذبح می‌­رود. این بار به جای افشای فایل یک فرد درگذشته، فایل محرمانه مصاحبه وزیر امور خارجه در اسفندماه ۹۹ منتشر می­‌شود. اینکه اساساً هدف از چنین مصاحبه‌­ای چه بوده است بر نگارنده مکشوف نیست، اما هر مسئول و سیاستمداری مدارک، مستندات و مواضعی دارد، که با توجه به شدت محرمانگی آن با وسواس و دقت زیاد از آن مراقبت می­‌کند؛ چرا مطالبی با این سطح از محرمانگی به راحتی از لایه­‌های مختلف عبور کرده و منتشر می‌­شود؟ به نظر می‌­رسد، طرحی مشخص برای اصل مصاحبه و کیفیت و زمان افشای آن وجود داشته است که احتمالاً وزیر خارجه نیز از آن بی‌خبر بوده است. بدین ترتیب از سویی موضوع حاکمیت دوگانه به سطح اول منازعات و مباحثات سیاسی بازگشته و از سوی دیگر، نوع بیان ظریف از شهید سلیمانی و حضور منطقه‌­ای ایران در سوریه، سر دیگر دوقطبی را به شدت تحریک خواهد کرد. از سویی، این صوت ظریف، به کمک دوقطبی اول نیز آمده است؛ جایی که با تمرکز بر واژه میدان، عملاً به دوقطبی جنگ-مذاکره نیز شدت خواهد بخشید.

ششمین نکته آنکه، از ابتدا نیز روشن بود، فردی در قامت ظریف با اختصاصاتی نظیر کم‌طاقتی، تندخویی، نسنجیده‌گویی و همین ساده‌انگاری که منجر به افشای چنین صوتی شده است، نمی‌­تواند گزینه مطلوب اصلاح‌طلبان باشد. در لابه‌لای سخنان برخی از آن‌ها نیز می‌­توان این نکته را دریافت که آن‌ها نامزدی پنهان در آستین دارند. شاید بتوان نامزدی افرادی چون تاجزاده و کرباسچی را نیز در همین راستا تحلیل کرد، چه اینکه با رد صلاحیت احتمالی هر دو به واسطه سوابق کیفری و قضایی، عملاً امکان عبور از فیلتر شورای نگهبان را نداشته اما ظرفیت مهمی برای دوقطبی سازی به نفع نامزد در پرده را خواهند داشت. اصلاح‌طلبان در ماه‌های اخیر، تلاش کرده‌­اند تا نامزد نیابتی را با دست پس‌زده و با پا پیش بکشند. شرایط کنونی احتمال نامزدی سایه‌نشین این روزهای سیاست ایران از سوی اصلاح‌طلبان را بیشتر از گذشته کرده است.

در آخر اینکه، راهبرد مقابله با این سناریو چیست؟ به نظر می­‌رسد این سناریو برای دامن زدن به یک دوقطبی در انتخابات طراحی شده است، پس پادزهر آن بازی نکردن در زمین رقیب و ضریب ندادن به اظهارات نسنجیده وزیر خارجه است. خنثی‌کننده مهم این سناریو، درک این مطلب است که رقیب انتخاباتی جریان انقلاب، ظریف یا طرفداران مذاکره نیستند؛ بلکه امنیتی­‌هایی هستند که برای ماندن در عرصه قدرت، نزدیک‌ترین افراد خود را نیز قربانی می­‌کنند. باید توجه داشت، که قطع نظر از شخص نامزد جریان نزدیک به دولت و اصلاح‌طلبان که احتمالاً یک فرد خواهد بود، سیاست اصلی جریان انقلاب باید فرار از تله دوقطبی‌سازی باشد. دوقطبی‌سازی‌ای که می­‌تواند ۱۴۰۰ را پایان دولت کنونی قرار نداده و آن را تمدید کند. در حقیقت، این اظهارات، در واقع امر، نه بی‌حرمتی به شهید سلیمانی است که مقامش بسی بالاتر از این اظهارات سخیف بوده و نه حضور منطقه‌­ای ایران و جبهه مقاومت را تضعیف کرده، که ناخواسته بر اهمیت و اثرگذاری آن صحه نیز گذاشته است. این اظهارات در دل خود بیش از هر چیز، تنفر و کینه پنهان از موفقیت راهبرد جبهه مقاومت در ناکام گذاشتن دشمن و توفیق رزمندگان مظلوم مدافع حرم در پاسداری از حرم زینب کبری ^{سلام‌الله‌علیها} و حرم جمهوری اسلامی را به تصویر کشیده و با نگاهی به مجموعه آن می‌­توان دریافت، شاید بار کردن باقالی بر این افسران شکست‌خورده سیاست خارجی و داخلی، ظلم و جفا به این سبز دوست‌داشتنی باشد.