آنچه که در غرب به معنای فضای مجازی شناخته میشود اعم از واقعیت مجازی و فضای سایبری است و این در حالی است که در سنت فلسفه اسلامی و ذیل مباحث ادراکات اعتباری قدرت تبیین بسیار دقیقتری از آن را شاهد هستیم.
عموماً زمانی که به سراغ اصطلاحات فضای مجازی (virtual space)، فضای سایبری (cyber space)، شبکه یا اینترنت میرویم با آشفتگی ترجمهها در ادبیات فارسی مواجه میشویم. در این نوشتار تلاش میشود که تفاوت معنای این اصطلاحات روشن شود و نتیجه سه سال مطالعه در خصوص این اصطلاحات خدمت پژوهشگرانی که دغدغه و دقت نظر در استعمال اصطلاحات دارند تقدیم گردد.
بر این اساس
آنچه امروز در فضای نخبگانی کشور ما به عنوان فضای مجازی شناخته میشود همان چیزی است که در غرب به عنوان فضای سایبری معرفی شده است و آنچه در فضای عرفی کشور ما به عنوان فضای مجازی شناخته میشود مفهوم محدودی از شبکههای اجتماعی عمدتاً هم برداشتی صرفاً با کارکردهای رسانهای از امثال تلگرام، توئیتر و اینستاگرام و … است.
و نهایتاً آنچه که در غرب به معنای فضای مجازی شناخته میشود اعم از واقعیت مجازی و فضای سایبری است و این در حالی است که در سنت فلسفه اسلامی و ذیل مباحث ادراکات اعتباری قدرت تبیین بسیار دقیقتری از آن را شاهد هستیم.
۱- شبکه
عبارت است از اتصال ماشینهای برآمده از فناوری اطلاعات توسط فناوری ارتباطات
لازم به ذکر است که در طول تاریخ با دیجیتالی شدن فناوری اطلاعات و ارتباطات این دو فناوری همگرا شدهاند و ضروری است تا پژوهشگران فضای مجازی موضوع نظام هویت، آدرسدهی و مسیریابی را در این زمینه بکاوند.
۲- اینترنت
بر اساس تعریفی که از شبکه ارائه شد، ما تعداد بسیار زیادی از شبکهها را داریم که یکی از این شبکهها که بزرگترین آنها هم هست اینترنت نام گرفته است. نکته اصلی این است که مطالعات ما نشان میدهد آمریکاییها که در زیرساختهای حیاتی شبکه انحصار و قدرت مطلق را در دست دارند خیلی تلاش دارند تا هژمونی خود را با ارائه تعریفی نظیر اینکه اینترنت عبارت است از شبکه بین شبکهها لاپوشانی کنند. این تعریف غلط نیست اما رهزن است و منجر به ادراکی کاذب از استقلال شبکهها میشود.
۳- فضای سایبری و فضای مجازی
برخی اندیشمندان غربی فضای سایبری در غرب را معادل همان چیزی میدانند که ما در ایران فضای مجازی میدانیم و آن عبارت است از نظامهای اجتماعی برآمده از تعامل کاربران بر بستر شبکه توضیح بیشتر (اینجا)
اما در غرب با پدیدآمدن مفهوم واقعیت مجازی تعاریف گستردهتری پدید آمد که فضای مجازی از فضای سایبری تمییز داده شده و با مفهومی گستردهتر ذیل فضای تصویری (Image Space) مفهومپردازی شد. این چالش هنوز به ایران نرسیده است ولی در سنت فلسفه اسلامی خیلی بهتر از غرب، ما تفکیکهای ناظر به عوالم مادی و غیرمادی را داریم و آنچه غربیها در قالب فضای تصویری ترسیم میکنند مفهومی مشوش از عالم خیال و وهم است که در اسلام از سویی با تبیینی که مرحوم علامه طباطبایی در تمایز میان ادراکات اعتباری و حقیقی دارند و از سوی دیگر با مصالح حقهای که در انسانشناسی اسلامی داریم، تبیینی به مراتب متعالی و مترقی به نسبت فضای تصویری در غرب به دست میدهد. از آنجایی که تعریف فضای مجازی ارائه شده توانایی تبیین معنای انگلیسی فضای سایبری، فضای مجازی و فضای تصویری را دارد از شرح بیشتر آن صرف نظر میکنیم. علاقهمندان میتوانند این موضوع را در ارتباط با هسته خطمشی فضای مجازی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیهالسلام و ذیل بحث اعتباریات دنبال نمایند.
پس میتوان گفت شبکه، بهنوعی ابزار و ادواتی از سنخ فناوری اطلاعات و ارتباطات است که چنانچه انسانها برای تعاملات اجتماعی خود به کار بندند؛ در اثر این تعاملات، نظامهای اجتماعی شکل میگیرد و سرجمع این نظامها را فضای مجازی مینامند و این فضای مجازی در حُکم فضای واقعی است. (تصویر ۱)
تصویر ۱: نظامات اجتماعی مبتنی بر فضای مجازی (آزادی ۱۳۹۷, p. ۱۶۷)
————————————————-
– آزادی, جواد (۱۳۹۷): امنیت سایبری یا امنیت فضای مجازی؟, تأملات رشد, ۱ (۱): ۱۶۴–۱۶۸
- منبع خبر : سایت هسته خطمشی فضای مجازی مرکز رشد cpolicy.ir