مدارس نوآور، و خود اتکا در تحول اجتماعی نظام تربیت – قسمت چهارم
مدارس نوآور، و خود اتکا در تحول اجتماعی نظام تربیت – قسمت چهارم

مدارس نوآور، می‌توانند در چهارچوب برنامه درسی راهبردی ملی، برنامه درسی عملیاتی خود را مبتنی بر رویکردها، الگوها و منابع آموزشی و تربیتی متفاوت، و با توجه به اقتضائات محیطی و محلی و شرایط دانش‌آموزان پیشنهاد، و پس از تصویب، اجرا کنند.

مقدمه

تحقق برنامه درسی عملیاتی نیازمند به طراحی اقتصادی متناسب به حال و هوای خودش است و نباید چنین انتظاری داشت که نظام اقتصادی فعلی پاسخ‌گو برنامه‌های متنوع درسی باشد. در سند هم افزا متناسب با رویکرد عدالت محوری و تنوع آموزشی یک نظام اقتصادی پیشنهاد شده است؛ نظامی که طبق اصل ۳۰ قانون اساسی به دنبال تحصیل رایگان برای دانش‌آموزان کل کشور است و البته ذیل آن الگو مدارس می‌توانند راحت‌تر الگوی برنامه درسی خود را عملیاتی کنند. در سند هم افزا الگوی تامین منابع مالی مدارس در سبک جدید بیان شده که در ادامه به تبیین آن خواهیم پرداخت.

مدارس نوآور

مدارسی که قصد دارند ذیل برنامه درسی راهبردی الگوی عملیاتی خود را ارائه دهند، باید طرح جامعی آماده کنند که در آن طرح، اقتضائات محیطی و محلی و شرایط دانش‌آموزان رعایت شده باشد. مدارس دولتی و مدارس غیر دولتی به صورت داوطلبانه می‌توانند الگوی برنامه درسی عملیاتی خود را تدوین کنند و به مسئولین ذی‌ربط تحویل دهند و ذیل این دسته از مدارس قرار بگیرند.تاکید بر داوطلبانه بودن این طرح از این جهت است که اولا این طرح باید به صورت تدریج و با تشخیص و اختیار خود مدرسه انجام شود. ثانیا این طرح در دوره آزمایشی است و مدارسی که در این زمینه تجربه بیشتری دارند، نمونه‌های بهتری برای فهم و گسترش این الگو در کشور هستند. به چنین مدارسی که دارای برنامه درسی عملیاتی هستند، مدارس نوآور گفته می‌شود.

به بیان بهتر، مدارس نوآور مدارسی هستند که یا خود برنامه درسی عملیاتی طراحی کرده ‌باشند یا از الگویی در این حوزه تبعیت کنند. البته لزومی ندارد که حتما خودشان طراح برنامه درسی باشند، ولی فراموش نکنیم که اگر از الگوهای مدارس دیگر استفاده می‌کنند، حتما باید بومی شده باشد و اقتضائات فرهنگی، اجتماعی و هویتی دانش‌آموزان در آن برنامه لحاظ شده باشد.

خطای بزرگ استفاده از چنین الگوهایی این است که بدون بومی سازی آن را کپی کنیم، که نه تنها خلاف فلسفه هم‌افزایی اجتماعی در تربیت رسمی است، بلکه رشد و پیشرفتی هم برای بچه‌ها ایجاد نمی‌کند. با این حال مسیر تعامل میان مدارس برای نوآور شدن کاملا باز است ولی این ملاحظات باید حتما در تعاملات بین مدارس دیده شود.از سوی دیگر، مدارسی که نوآور شده‌اند باید الگوی خود و منابع پشتیبان آن را در اختیار دیگر مدارس قرار دهند تا آنها هم بتوانند با استفاده از تجربه مدارس نوآور به تدریج الگوی خودشان را ارائه دهند و نوآور شوند. لازم به ذکر است، مدارس نوآور می‌توانند شرایط مکانی و تجهیزاتی مورد نیاز برای تحقق این الگو را در طرح پیشنهادی مطرح کنند و حتی می‌توانند ساز و کارها و معیارها و ملاک‌های ارزیابی الگوی خودشان را نیز پیشنهاد دهند. در نهایت طبق ماده ۲ سند هم افزا، طرح‌های پیشنهادی مورد بررسی و ارزیابی قرار خواهند گرفت و اگر برنامه شرایط لازم را داشته باشد و همچنین تیم اجرایی مدرسه توانایی اجرای آن را کسب کرده باشد، تصویب می‌شود و در نتیجه آن مدرسه نوآور می‌شود.
در متن سند به صراحت مدارس نوآور تبیین شده است:«مدارس دولتی و غیر دولتی داوطلب، می‌توانند در چهارچوب برنامه درسی راهبردی ملی و اهداف و ارزش‌های مصوب آن، برنامه درسی عملیاتی خود را مبتنی بر رویکردها، الگوها و منابع آموزشی و تربیتی متفاوت، پیشنهاد، و پس از تصویب، اجرا کنند. به منظور تحقق عدالت آموزشی و تحقق امکان نظارت عمومی و اجتماعی، برنامه‌های درسی مصوب و منابع مورد استفاده در آن، باید به صورت آزاد منتشر شده تا مدارس دیگر دولتی و غیر دولتی هم در صورت احراز شرایط، بتوانند آن را اجرا کنند. در برنامه درسی مصوب، باید شرایط مدارس مجری و ضوابط اجرای آن به صورت شفاف تبیین شده باشد. مدارس دیگری که دارای شرایط و ضوابط مذکور باشند نیز، می توانند آن برنامه درسی مصوب را اجرا نمایند. در این سیاست‌ها، مدارسی که برنامه درسی عملیاتی مستقل به تصویب رسیده را اجرا می‌کنند، مدرسه نوآور نامیده می‌شوند.»
مدارس خود اتکا
تا این مرحله مدارس نوآور بیان شد، ولی هنوز مسئله مالی این مدارس مطرح نشده است و اساس فصل سوم سند، ناظر به تقریر الگوی اقتصادی آن است. در شرایط فعلی جامعه، یک تقسیم‌بندی مشهوری از مدارس داریم که همان مدارسی دولتی و غیر دولتی است. شاید مباحث مفصلی ناظر به عدالت آموزشی مدارس غیر دولتی شنیده باشید که بعضا هم دور از انصاف نیست ولی لازم است به این نکته توجه فرمایید که در شرایط فعلی، هم مدارس دولتی و هم مدارس غیر دولتی ناعدلانه و ظالمانه هستند.مدارس دولتی از آن جهت که هیچ تنوعی ندارند و هیچ یک از مسائل و نیازهای متفاوت دانش‌آموزان را رعایت نمی‌کنند و برای کل ذائقه‌ها و نیازهای دانش‌آموزان یک نسخه واحد می‌پیچند، از عدالت آموزشی دور شده‌اند. از سوی دیگر، مدارس غیر دولتی از آن جهت که الگوی متفاوت خود را صرفا در اختیار قشری از جامعه قرار می‌دهند که توانایی مالی برای ثبت نام در چنین مدارسی را دارند و مابقی محروم از چنین امکاناتی هستند، از عدالت آموزشی فاصله دارند.
هر دو الگوی موجود دولتی و غیر دولتی با وجود اختصاصات و مزایایی که دارند به صورت ناخودآگاه دو لبه قیچی شده‌اند که عدالت آموزشی را از بین برده‌اند. حال آیا ما می‌توانیم الگویی داشته باشیم که در آن طبق قانون اساسی، تحصیل رایگان داشته باشیم و از آن طرف بتوانیم از مدارس نوآور حمایت کنیم؟ پاسخ سند هم افزا به این سوال مثبت است.بر اساس سند هم افزا مدارس دولتی و غیر دولتی که جز مدارس نوآور هستند، می‌توانند داوطلبانه ذیل مدارس خود اتکا قرار بگیرند. منظور از مدارس خود اتکا چیست؟ مدارس نوآوری هستند که از دولت سرانه آموزشی دریافت می‌کنند. مدارس دولتی که تا کنون کل اختیارات مالی آن در اختیار سازمان بودجه بوده، پس از خوداتکا شدن این اختیارات مالی به مدرسه واگذار می‌شود.
مدرسه دولتی (به غیر از حقوق نیروی انسانی که تقریبا مشخص است) هزینه‌های جاری خود که متناسب با مسائل و اقتضائات برنامه درسی عملیاتی است، از دولت دریافت می‌کند و خودش مستقیم برنامه ریزی می‌کند. از سوی دیگر، مدارس غیر دولتی که تا کنون منابع مالی خود را از خانواده‌ها ‌تامین می‌کرد نیز می‌توانند سرانه دریافت کنند. در الگوی تاسا به تدریج دو گانه مدرسه دولتی (از دولت پول بگیرند) و غیر دولتی (از مردم پول بگیرد) از میان برداشته می‌شود و همه ذیل تخصیص اعتبار سرانه آموزشی قرار می‌گیرند. همه مدارس می‌توانند هم مدرسه رایگان باشند و هم الگوی برنامه درسی خود را داشته باشند.در این شرایط، نه تنها از مدارس نوآور حمایت کرده‌ایم بلکه مدارس بهتر می‌توانند متناسب با نیازهای واقعی خودشان و مناسب با برنامه درسی عملیاتی‌شان هزینه کنند. طبیعتا مدارسی که با کیفیت بهتری الگوی برنامه درسی عملیاتی خود را پیاده می‌کنند، در رتبه بالاتری قرار می‌گیرند و از امکانات و مزایای بیشتری می‌توانند برخوردار شوند.
در نهایت می‌توان چنین گفت که الگوی تاسا با تعبیت از اصل ۳۰ قانون اساسی تنوع مدارس پولی و غیر پولی را به تدریج از بین می‌برد و به جای آن تنوعی از مدارس نوآور با الگوهای برنامه درسی عملیاتی را بروز و ظهور می‌دهد. در سند هم افزا مدارس خود اتکا چنین معرفی شده‌اند:«مدارس نوآور (دولتی یا غیر دولتی) داوطلبانه می‌توانند با پیوستن به مدارس خوداتکا و رعایت تام ضوابط این مدارس، و ثبت نام رایگان و بدون گزینش همه شاگردان، تحت پوشش تامین اعتبار سرانه شاگردان (تاسا)، قرار بگیرند. سرانه ویژه هر شاگرد توسط دولت به مدرسه خوداتکا، در اجرای اصل سی‌ام قانون اساسی، پرداخت می‌شود.»
منتشرشده در خبرگزاری فارس
لینک کوتاه :