اخیرا تیزری در فضای مجازی از طرف دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر به صورت آزمایشی منتشر شده است که در قالب تبلیغات اجتماعی به موضوع نهی از منکر میپردازد. انتشار این کلیپ، نوید دهنده تحول راهبردی در ستاد و فاصله گرفتن از رویکردهای سنتی و کهنه در اداره نهادهای فرهنگی و تربیتی است.
توصیف روایات از کارکردها و ضرورتهای امر به معروف و نهی از منکر، به واقع انسان را در سر جای خود میخکوب میکند و انسان را متعجبانه به فکر فرو میبرد که آیا ارزشی والاتر و بالاتر از این در دین وجود دارد؟ کسی که امر به معروف و نهی از منکر میکند، جاشین خدا و پیامبر او در روی زمین است. تمام کارهای نیک از جمله جهاد در مقابل امر به معروف و نهی از منکر، همچون آب دهان در برابر دریای پهناور معرفی شده است. از رسول خدا روایت شده است که کسانی هستند که نه پیامبرند و نه شهید؛ ولی مردم به آنها به خاطر مقامی که خداوند به آنها داده غبطه میخورند و آنها این مقام را به خاطر امر به معروف و نهی از منکر بدست آوردهاند. امر به معروف و نهی از منکر، دو واجبی است که سایر واجبات با آنها بر پا میمانند. این توصیفات که همچنان در روایات ادامه دارند، امر به معروف را در صدر مهمترین ارزشهای یک جامعه اسلامی قرار میدهند که قوام و دوام جامعه، در گرو توجه به آنهاست.
شاید به خاطر فهم اهمیت این موضوع توسط دشمن است که بخشی از تلاشهای رسانههای معاند بر روی کمرنگ کردن این ارزش در جامعه تمرکز یافته است. محور اصلی بینشی و نگرشی تزریق شده به مخاطب در این رسانهها، نفی دخالت دیگران در حریم شخصی است و این رسانهها از مخاطبین خود میخواهند که با نافرمانی مدنی، به مقابله با کسانی که تذکر لسانی میدهند، اقدام کنند. اگر چه محور اصلی و نقطه تمرکز این رسانهها، مقوله پوشش و حجاب است، اما بر اساس آنچه که توضیح داده خواهد شد، اثرات نگرشی و دانشی نفی پذیرش امر و نهی از دیگران، در همین موضوع منحصر نخواهد ماند و به تدریج زمینه ترک این ارزش از جامعه اسلامی ایجاد خواهد شد.
اگر دستگاه تبلیغاتی دشمن بتواند بخش مهمی از مردم را (در موضوعی مثل حجاب) به این نتیجه برساند که دیگران حق تذکر به آنها را ندارند، کم کم، بیتفاوتی اجتماعی ایجاد شده در این موضوع به مقولات دیگر سرایت خواهد کرد. نفی این حق در دو بعد و دو شکل صورت خواهد گرفت. بعد اول، نفی پذیرش و قبول تذکرات لسانی توسط افرادی است که دچار اشتباه یا لغزش شدهاند. یعنی اگر فردی بر خلاف مصالح اجتماعی و حتی فردی خودش در جامعه عمل کرد، او آزاد است اینگونه عمل کند و نباید از او انتظار داشت که تذکرات دیگران را بپذیرد. تذکر دادن به چنین فردی، به مثابه توهین به او تصویرپردازی شده و مخالف آزادی انسان است و فرد تذکردهنده، مستحق هر گونه توهین و تحقیری خواهد بود. فرمان رسانههای معاند به نافرمانی در مقابل تذکرات لسانی، بیشتر ناظر به بعد اول است. اما به تدریج، بعد دوم نیز تشدید و تقویت خواهد شد و آن نفی حق و مسئولیت تذکر دادن است. در واقع آمرین به معروف و ناهیان از منکر، وظیفه و مسئولیتی را در اینباره بر دوش خود احساس نمیکنند و نسبت به محیط پیرامونی خود در بیتفاوتی کامل به سر خواهند برد. عدم حمایت قانونی و حکومتی از ناهیان از منکر در خصوص مشکلاتی که بر آنها ممکن است پیش بیاید، به تشدید جریان دوم کمک خواهد کرد. کما اینکه احتمالاً کم و بیش شنیدهایم که چه مشکلات حقوقی و حتی جانی برای برخی از تذکر دهندههای لسانی پیش آمده و حمایت کاملی از جانب حکومت از آنها نشده است.
البته عوامل دیگری جز تلاش دشمن بر کمرنگ کردن جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اثرگذار است. ترویج ناخواسته ابعاد انسان مدرن یا انسان اقتصادی در جامعه ایران توسط رسانههای ملی و نظام تعلیم و تربیت، عامل دیگری در شکلگیری زمینه بیتفاوتی اجتماعی را فراهم کرده است. انسان مدرن، فردگراست و جز نفع شخصی و منفعتطلبی مادی، چیزی را به عنوان هدف دنبال نمیکند. این انسان مادی حتی ممکن است در ظاهر مقید به شریعت و اعمال عبادی نیز باشد، اما هیچگاه نسبت به محیط پیرامونی خود احساس مسئولیت و تکلیف نمیکند.
بدیهی به نظر میرسد که فضای ترویج آموزههای دینی و اسلامی، در فضای کاملاً رقابتی باید تعریف شود. به این معنی که افراد و جریاناتی هستند که به صورت آگاهانه و برنامهریزی شده سعی در تسخیر اذهان و قلبها دارند. اخیرا تیزری در فضای مجازی از طرف دبیر ستاد امر به معروف و نهی از منکر به صورت آزمایشی منتشر شده است که در قالب تبلیغات اجتماعی به موضوع نهی از منکر میپردازد. انتشار این کلیپ، نوید دهنده تحول راهبردی در ستاد و فاصله گرفتن از رویکردهای سنتی و کهنه در اداره نهادهای فرهنگی و تربیتی است. اقتضائات هر جنگی بهرهگیری از مدرنترین و پیشرفتهترین تجهیزات و تسلیحات است. یکی از ابزارهای مهمی که در عرصه جنگ فرهنگی توسط دشمن به کار گرفته میشود، ابزار تبلیغات اجتماعی است.
تبلیغات اجتماعی، مخاطب را کاملا بررسی و تجزیه میکند تا به امیال و خواستهها و نخواستههای او برسد. رفتاری که به دنبال ترویج آن است را همان آب گوارای طلب شده مخاطب جلوه میدهد یا بر اساس نیاز او، رفتاری مناسب برای او طراحی میکند و آن را به درستی دردسترس مخاطب قرار میدهد. تبلیغات اجتماعی، هزینههای انجام رفتار را کم میکند و هزینههای رفتار رقیب را تا جایی که بتواند زیاد نشان میدهد. او به دنبال رضایت در مخاطبین است تا وفادار نسبت به او باشند و خود به عنوان مبلغ و بازاریاب رفتاری که الان پذیرفتهاند، عمل کنند.
اما چند نکته مهم و مقدماتی به عنوان پیشنهاد برای شروع این مسیر مبتنی بر تبلیغات اجتماعی ارائه میشود:
الف) باید مواظب بود که موضوع امر به معروف و نهی از منکر هیچگاه محدود و – بهتر بگویم- معطوف به حجاب نشود. مسیری که رسانههای معاند برای ناهنجار جلوه دادن ارزش امر به معروف استفاده کردهاند و تا حدی هم موفق شدهاند، از موضوع حجاب بوده است. در واقع مسیر درست برای احیاء آن، همان مسیری که دشمن برای تخریب آن استفاده کرده، نیست. موضوع اولین تیزر کاملا ملموس برای همه مخاطبین است و میتواند به بازسازی و ارتقاء ارزش امر به معروف کمک کند. پیشنهاد میشود محور و موضوع اولیه، موضوعاتی از همین دست باشد.
ب) امر به معروف و نهی از منکر در جامعه ایرانی به یک عده افراد خاص منسوب شده است و آن آقایان با ظاهر مذهبی و یا خانمهای چادری است. در واقع سایر گروهها و افراد، هیچ نسبتی با این مسئولیت، برای خود احساس نمیکنند. شکستن این باور غلط از دیگر محورهایی است که باید مدنظر قرار گیرد. در تیزر ساخته شده، یک دختر کم سن و سال دیده میشود که ظاهری کاملا امروزی دارد، اما به عنوان تذکردهنده به خوبی به وظیفه خود عمل میکند.
ج) غالبا فکر میکنیم که مخاطب امر به معروف و نهی از منکر در جامعه امروز، خانمهای بدحجاب هستند. در حالی که این انحصار نیز ساخته دستگاه تبلیغاتی دشمن است. هر کسی و در هر لباسی و هر مقامی، اگر دچار لغزش و اشتباهی شود باید مخاطب امر به معروف و نهی از منکر قرار گیرد. تذکر دختر به روحانی که بیتوجه از چراغ قرمز عبور میکند، شکستن این تابو در ذهن مخاطب است.
د) واکنش درست و صحیح و واکنش غلط در مقابل تذکر لسانی آمرین به معروف و ناهیان از منکر باید برای مخاطبین توضیح داده شود. در این تیزر، روحانی اشتباه خود را میپذیرد و از دختر تشکر میکند.
ه) یکی از اصول تبلیغات اجتماعی، نشان دادن پیامدهای مثبت امر به معرف و نهی از منکر در جامعه است. این پیامدها هم ناظر به تذکردهنده و هم ناظر به دریافتکننده تذکر باید تصویرپردازی شود. در نقطه مقابل نیز باید پیامدهای منفی بیتفاوتی اجتماعی در هر دو گروه به مخاطب منتقل شود. باید دقت نمود که این پیامدها شامل انواع ثمرات امر به معروف و نهی از منکر مانند پیامدهای دنیوی و اخروی شود.
و) تبیین مختصات رفتار مطلوب و نامطلوب در امر به معروف و نهی از منکر از دیگر موضوعاتی است که در تیزرهای اجتماعی ستاد میتواند مورد توجه قرار گیرد. متأسفانه در مواردی، برخی از آمرین، دانسته یا ندانسته به شکل نامطلوبی عمل کردهاند و زمینه سوء استفاده رسانههای معاند را فراهم کردهاند. اینکه چگونه به دیگران امر به معروف کنیم و چه کاری را نکنیم، نیاز به آموزش دارد.
ز) هزینههای انجام رفتار مطلوب امر به معروف و نهی از منکر باید کم شود. این هزینه ابعاد مختلفی خواهد داشت از جمله هزینههای ذهنی، جسمی، روانی، زمانی و … . بخشی از این هزینهها توسط تبلیغات اجتماعی قابل کاهش است.
ح) باید به آمر به معروف، واکنشهای درست در شرایطی که امر به معروف و نهی از منکر او اثر نگذاشته است، آموخته شود.
ط) در تیزرهای تبلیغات اجتماعی، افرادی که به هر دلیل، مصلحتجویی اطرافیانشان را نمیپذیرند، باید زیاندیده، ناتوان و کمعقل معرفی شوند بهگونهای که مخاطب به حال آنان افسوس بخورد.
ساختن تیزرهای تبلیغات اجتماعی در موضوعات دینی و اسلامی، علاوه بر آن که نیازمند به هنر و استفاده از تکنیکها و خلاقیتهای رسانهای دارد، نیازمند به بنیه و عمق کافی در فهم آموزههای دینی در خصوص آن موضوعات را نیز دارد. لذا مقدمه و لازمه ساخت تیزر برای ترویج امر به معروف، نیازمند به انباشته شدن ذهن ایدهپرادازن این تیزرها، از آموزههای دینی است.