با ظهوردولت‌های قدرتمند جدید، جهان تک قطبی به جهان قطب‌های نزدیک به هم تبدیل می گردد که درابعاد مختلف همدیگر را خنثی می کنند. اتحادهای چندجانبه موازنه قدرت و مقابله با یک جانبه گرایی را درپی دارد، چین قدرت نوظهوری است که از سال ۲۰۱۳ ابتکار طراحی جاده ابریشم جدید را به عنوان استراتژی توسعه روابط خود با دنیا مطرح کرده است.

طرح جدید چین موسوم به “یک کمربند و یک راه” فراتر از ابعاد مسیری صرفا اقتصادی، طرحی ژئوپلیتیک است که دورنمای ادغام استراتژی های توسعه کشورهای مسیر را منجرخواهد شد.

چین و ایران براساس طرح کلان جاده ابریشم تدوین قراردادی ۲۵ ساله ای را آغازکرده اند، که ترسیم کننده فصل جدید مناسبات این دوتمدن بزرگ آسیایی است. که بناست درمقاله ذیل به بررسی ابعاد تمرکززدایی آن بپردازیم.

چین

از اهداف مهم طرح یک کمربند و جاده اتصال مناطق توسعه نیافته و دور افتاده چین از طریق مسیرزمینی آسیای میانه به اروپا است. در واقع چین که ازاختلاف طبقاتی عمیق منطقه‌ای ناشی از رشد جزیره ای و مدرنیزاسیون سریع اقتصاد این کشوررنج می برد امیدوار است با برنامه فراملی روند ایجاد زیرساخت‌ها وسرمایه گذاری‌ها درمناطق غربی خود‌را سرعت بخشد و دراین راستا همزمان روند توسعه زیرساخت های مناطق ازجمله شبکه های بزرگراهی، خطوط ریلی و فرودگاه ها با جدیت پیگیری می شود.که در نهایت باعث تحریک رشد مناطق دور افتاده و متروکه به سمت و سوی نقش آفرینی بین المللی می گردد.

چین به شدت کشوری نابرابر و دارای شکاف‌های اقتصادی است به طوری که ثروتمندترین ایالت ۵ برابر فقیرترین ایالت درآمد دارد و در حالیکه مناطق شرقی و ساحلی این کشور رشدی شارپی را تجربه کرده اند، مناطق مرکزی‌ و غربی ازروند توسعه  بازمانده اند، دولت چین از ۱۹۹۰ استراتژی توسعه مناطق غربی را دنبال می کند اما روند پیشرفت کاراندک بوده است به طوری که GDP کل مناطق غربی از ۱/۱۷ در۱۹۹۰ به ۷/۱۸ درسال ۲۰۱۰ رسیده است. همچنین دولت چین طرحی باعنوان Go West را‌دنبال می کند تا درروندی ۲۰ ساله حجم عظیمی ازسرمایه و نیروی انسانی متخصص را به مناطق غربی خود گسیل کند.

سیاست گذاران این کشوربا ایده راه ابریشم و قراردادهای اقتصادی با کشورهای مسیر درصدد برآمده اند توسعه این مناطق را بیش ازپیش سرعت ببخشند وایالات مختلف چین علی الخصوص مناطق غربی با برنامه ریزی دقیق هرکدام سعی دارند ازیکدیگردر کارزارنقش آفرینی جاده ابریشم عقب نمانند.

سرمایه گذاری‌های چین دربندرگوادر پاکستان، کاشغر در غرب چین را به گوادر وصل می کند و با اتصال چین به شاهراه انرژی جهان سوخت آسانتر و بدون دورزدن تنگه مالاکا بدست می آید. چین برای تضمین باصرفه زنجیره انرژی خود و با توجه به چشم اندازهای ذخیره استراتژیک نفت ذخیره کوتاه مدت ۹۱ میلیون بشکه نفت را برنامه ریزی کرده است.

همچنین با تکمیل مسیرهای زمینی وریلی غرب چین به آسیای میانه، شاهد تحولی شگرف در حمل و نقل و ترانزیت دراین منطقه خواهیم بود. پکن با مدنظرقراردادن پیوست‌های فرهنگی توسعه درمناطق غربی، ایجاد فضای آزاد مذهبی، ممانعت از دین ستیزی و برخوردهای خصمانه با مردمان بومی خصوصا مسلمان اویغور، می تواند روند پیشرفت این مناطق را تضمین کند.

 ایران

قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین فرصتی جدید برای ورود سرمایه وتکنولوژی خارجی دردوران تحریم است، که خوشبختانه افق های روشنی را برای سرمایه گذاری درمناطق محروم و کمتر توسعه یافته کشور فراهم کرده است.

برخی بندهای مهم محتوای مرتبط با مناطق کمترتوسعه یافته را بررسی وتحلیل کنیم:

* سواحل مکران

این منطقه به عنوان چهارراه اصلی کریدور جنوبی تجارت ظرفیت های استراتژیکی را در توسعه مبادلات کشوردارد.

قرارداد ۲۵ ساله دورنمای توسعه کشور و دسترسی به دریاهای آزاد را برای این منطقه محروم تدارک دیده است.

– مشارکت در کریدورهای جنوب – شمال چابهار- آسیای مرکزی و کریدور جنوب_غرب، چابهار- بندرعباس

– سرمایه گذاری در ترانزیت کالا از بندر چابهار و بندر کاسپین به کشوهای آسیای میانه

– شهرک صنعتی تخصصی چین

– ایجاد صنایع پتروشیمی ،فولاد وآلومینویم درچابهار

– سرمایه گذاری درپالایشگاه ها وساخت بندرجاسک

– احداث شهرهای بزرگ سبزدر مکران  و..

* توسعه زیرساخت‌ها

– تامین مالی پروژه های زیربنایی ایران در بانک سرمایه گذاری زیرساخت اسیا وصندوق جاده ابریشم

– سرمایه گذاری پروژه های خط آهن وبرزگراهی درایران

– ذخیره گاز در کویر و انرژی های تجدیدپذیر

– تولید انرژی درایران با هدف صادرات برق به کشورهای منطقه

– انتقال فناوری کاشت با استفاده ازآبهای شوروقلیایی و……

تضمین زنجیره صادرات انرژی و جلوگیری ازخام فروشی نفت از راهبردهای اصلی قرارداد است و ساخت صنایع پالایش و پتروشیمی در مکران و غرب کشور (خط لوله اتیلن غرب) و تولید برق درمناطق مرزی برای صادرات به کشورهای منطقه ، موجب ایجاد اشتغال دراستان‌های کمترتوسعه یافته جنوب شرق وغرب می گردد.

اما ازیک سوتخصصی بودن مشاغل و ازسویی دیگر فقدان نیروی متخصص درمناطق مذکورموجب سیل مهاجرت های گسترده ازسراسرکشوربه این مناطق میگردد،گستردگی مهاجرت‌های پروازی خود می تواند به عاملی برای شکاف‌های فرهنگی و تضادهایی ازنوع مرکز-پیرامون تبدیل گردد.و درآینده مخاطرات امنیتی حاصل ازاحساس تبعیض را به وجود آورد.

لذا برای بهره مندی حداکثری مردم بومی، به عنوان مالکان اصلی این پهنه با ارزش جعرافیایی،باید ازهمین الآن مبادرت به تاسیس رشته‌های تخصصی با محوریت قطب های علمی منطقه کرد و با فرهنگ سازی جوانان بومی را به سمت وسوی تحصیل و مهارت آموزی سوق داد.

ازسویی دیگر ایجاد شهرهای جدید در مکران باید متناسب با پیوست های فرهنگی مناطق باشد تا تجربه های تلخ توسعه جزیره ای در برخی مناطق آزاد دوباره سربرنیاورد.

امیداست با مهیا شدن زیرساخت ها سیل سرمایه ی بخش خصوصی برای ایجاد صنایع پایین دستی به این مناطق روانه گردد که با توجه به آمایش سرزمین وپیش بینی انتقال تکنولوژی ازطرف قرارداد چینی می توان مناطق کمتر توسعه یافته را به قلب تپنده تولید مبدل کرد.