عكس نمايندهی مجلس از گذاشتن پايش روی ميز و كار كردن با گوشی (آن هم از مدل آمريكايی) در جلسهی بررسی سيل در مجلس، با اين عنوان كه خبرگزاری مهر منتشر كرده و بعد از انتشار از روی سايت حذف كرده، به سرعت در بين مردم دست به دست میشود، در حالی كه عكاس خبرگزاری مهر در يك حركت غيرحرفهای اين عكس را به صورت شخصی و بدون اطلاع خبرگزاری در فضای تویيتر منتشر كرده و...
عصر روز سهشنبه ٢٧ فروردین ٩٨، مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیهالسلام، میزبان آقای محمدمهدی رحیمی، مدیرکل اخبار داخلی خبرگزاری مهر بود. وی که یکی از دانشآموختگان دانشگاه امام صادق علیهالسلام نیز هست، توسط حلقه مطالعات افکار عمومی و تغییرات اجتماعی مرکز رشد برای بیان تجربیات غنی خود در زمینهی خبر، افکار عمومی داخلی و بینالمللی دعوت شد و مباحث خود را در چند محور اصلی ایراد کرد. در ادامه گزارشی از این نشست آمده است:
اولین نکتهی لازم به ذکر این است که رسانه و خبر، در دوران سختی به سر میبرد، چرا که از تحولات و پدیدهی شهروند-خبرنگارها، و سرعت بالای جریانهای خبری جا میماند. مثال بسیار نزدیک آن، ماجرای سیل اخیر است که همزمان سیلی از اخبار تأیید نشده، فیلم و عکس و … ، جریان خبری را فرا میگیرد، و این اتفاق، در شرایطی که رسانههای رسمی در تعطیلات نوروز به سر میبرند، کار را سختتر میکند. چرا که اصطلاحاً «چَکِ اول» را آن شهروندی میزند که با تصویربرداری از واقعه، روایتی از آن ارائه میکند و رسانههای رسمی بایستی حتما در همهی خروجیهای خود – با همهی امکانات و نیروی انسانی – پاسخ، اشاره و یا حتی تأییدی نسبت به آن واکنش اول داشته باشند که البته برخی اوقات، این کار به صورت ناخودآگاه توسط رسانهها انجام میشود.
مسئلهی اصلی در این زمینه، این است که نسبت ما با این شرایط چه باید باشد؟
در هیچ کجای دنیا هیچ رسانهای نمیتواند ادعا کند که همهی نقاط را پوشش میدهد. در اجلاس بینالمللی خبرگزاریها – که توسط خبرگزاری APP پاکستان برگزار شده بود- نیز سؤال اصلی این بود که مواجههی خبرگزاریها با پدیدهی شهروند-خبرنگار، و شبکههای اجتماعی چگونه باید باشد.
نمونهی داغ دیگر از تأثیر شبکههای اجتماعی بر جریانهای خبری اینکه عکس نمایندهی مجلس از گذاشتن پایش روی میز و کار کردن با گوشی (آن هم از مدل آمریکایی) در جلسهی بررسی سیل در مجلس، با این عنوان که خبرگزاری مهر منتشر کرده و بعد از انتشار از روی سایت حذف کرده، به سرعت در بین مردم دست به دست میشود، در حالی که عکاس خبرگزاری مهر در یک حرکت غیرحرفهای این عکس را به صورت شخصی و بدون اطلاع خبرگزاری در فضای توییتر منتشر کرده و اکنون خبرگزاری توان این را ندارد که افکار عمومی را اقناع کند که این تصویر توسط خبرگزاری مهر منتشر نشده است.
داستان دیگر از مشکلاتی که فضای مجازی میتواند برای یک خبرگزاری رسمی ایجاد کند این بود که یک اکانت جعلی با نام و مشخصات مدیر عامل خبرگزاری مهر شروع به انتشار اخبار و صحبتهایی کرد که در روابط میان خبرگزاری مهر و یک وزارتخانه، چندین نفر از مسئولین و … مشکلاتی جدی ایجاد کرد.
اعتبار، مزیت بزرگ خبرگزاریهای رسمی نسبت به اخبار مجازی
شبکههای اجتماعی با اینکه ضریب نفوذ بالایی میان مردم دارند، اما اعتباری کسب نکردهاند. به طور مثال، درباره شایعهی تعطیلی شنبهی بینالتعطیلین (٣١ فروردین که روز قبل نیمهی شعبان است) مردم معمولا در مواجهه با چنین خبری، قبل از انجام هرگونه اقدامی بر اساس آن، رسانههای رسمی را پیگیری میکنند. مؤید آن، این است که حتی سازندههای شایعات هم برای ترویج شایعه به فارس و مهر و خبرگزاریهای رسمی و معتبر ارجاع میدهند.
در این میان، کانال آخرین خبر، با فعالیت حرفهای خود و جذب خبرنگار و اتخاذ رویکردهای صحیح در جلب اعتماد و جلب توجه مخاطبان، از خود روزنامه خراسان هم پیشی گرفته است، و این یک تعامل درست با فضای مجازی است.
دوگانه چالشی برای رسانهها: امید و انتقاد
مشکل دیگری که در رسانهها با آن مواجه هستیم دوگانهی امید و انتقاد است.
مثلا در ماجرای سیل، با اینکه خداوند کمک کرد که این اتفاق در تعطیلات بود و فتنههای فتنهانگیزانی که به تعطیلات رفته بودند کمتر بود و تجربهی زلزله هم به ما کمک کرد، اما هماکنون در پوشش رسانهای تمرکز روی «خدمات» است، و روی روایت از «مشکلات» نیست. در این شرایط، روایت دیگران از مشکلات میتواند تمام روایت شما از خدمات را خنثى کند.
مثال دیگر اینکه آیا باید بیشتر روی مبارزه با فساد و دادگاههای مبارزه با مفاسد تمرکز کنیم یا خیر؟ چرا که چنین کاری، از یک سو، میتواند تزریق ناامیدی کند یعنی همه جا را فساد گرفته، و از سوی دیگر، میتواند نمایشدهندهی اثربخش بودن مبارزه با فساد باشد.
برخی از رسانهها این دست اخبار را سیاهنمایی دانسته و پوشش نمیدهند. اما دیگرانی هستند که تلاش میکنند این دسته اخبار را با چارچوببندی درست و روایت بهتر منتشر کنند تا هم اعتماد مخاطب را جلب نموده و هم اطلاعات درستتری نسبت به رسانههای معاند به مخاطب ارائه کنند و بدین ترتیب، ضرر آن را برای مخاطب کاهش دهند.
مخاطب و بازار خبرگزاریها
در حوزهی مخاطبشناسی، پژوهش مخاطب و بازار، نیز بایستی به این نکته اشاره کنم که هماکنون شرکتهایی هستند که به صورت دائم رصد انجام داده و گزارش ماهیانه به خبرگزاریها میدهند که در دو بازار چاپ و مجازی چند درصد بازار در اختیار شما بوده و چقدر اخبار شما بازنشر شده است. معمولا فضای مکتوب در دست اصلاحطلبان است اما در فضای مجازی جریان انقلابی (در سایتها) دارای ارجاع بیشتری هستند.
مدل دیگری که برای اندازهگیری میزان اثرگذاری و تصاحب بازار به کار میرود، میزان فوروارد کردن مطالب خبرگزاریها در پیامرسانهای اجتماعی است که مثلا خبرگزاری فارس حجم فوروارد بیشتری دارد اما مهر، با اینکه در تعداد مخاطبان، تفاوت زیادی با فارس ندارد، ولی تعداد فوروارد مطالب کمتری نسب به فارس دارد.
راه دیگر شناخت مخاطب، نظرسنجیهای داخل سایت و اکانت توییتر است که میتواند نظرات، طرز تفکر و جریان مخاطبان را به ما نشان دهد. به طور مثال ٧٠ درصد مخاطبان خبرگزاری مهر، با گوشی وارد سایت میشوند که مبتنی بر این آمار، طبیعتا تقویت نسخه گوشی خبرگزاری مهر نسبت به نسخه وب آن، اولویت بیشتری دارد.
همانطور که از این نکات مشهود است، کانالهای خبری در مسیر کاملا حرفهای شدن هستند چرا که با یکدیگر در سرعت و دقت اخبار، رقابت میکنند. مثلا دو تجربهی خوبی که در مدیریت کانال خبرگزاری مهر اجرا شد این بود که نرمافزاری برای ارسال تمام اخبار به ادمین کانال طراحی کردیم تا هیچ خبر مهمی از چشم آنها نیفتد. دوم نیز طراحی «بستهی خبری» با استفاده از کلیدواژه و هشتگ در کانالها بود که بسیار مورد استقبال قرار گرفت و مقرر شد تا هر خبر در کانال حداقل دارای سه هشتگ باشد و موضوعات مهم و کلیدی آن خبر در قالب هشتگ ذکر شود. مثلا در خبری که مربوط به خدمات سپاه در مناطق سیلزده است حتما کلیدواژههای سپاه، سیل و خوزستان باید در این قالب ذکر شود تا قابلیت پیگیری و مشاهده در قالب بسته خبری را داشته باشد.
وضعیت جریان انقلاب در بستر فضای رسانهای بینالملل
در فضای بینالمللی رسانهها، ضعفهای جدی داشتهایم که خوشبختانه هر روز کمتر میشود. در داخل، مثلا در روایت اخبار سیل اخیر، دست برتر را داشتیم و ابتکار عمل در دست ما بود، اما در فضای خارجی، بسیار بسیار ضعیف هستیم.
مثلا در سفری که به آفریقا داشتم با افرادی مواجه شدم که در حوزهی جامعه المصطفی کار میکردند ولی ایران و عراق را از هم تشخیص نمیدادند. مشکل اینجاست که ما رسانهی بینالملل نداریم و خیلی دیر شروع کردهایم.
تشکیل اتحادیه رادیو تلویزیون، اتفاق بسیار خوبی است اما دیر است. نکتهی دیگر اینکه توان رسانههای بینالمللی معروف و تجربهی آنها را نیز نداریم.
در جریان مذاکرات هستهای، تجربهی حدود یک ماه زندگی با خبرنگاران حرفهای جهان را داشتم. آنجا متوجه شدم خبرنگاران خبرگزاریهای اصلی جهانی، تجربه و تخصص بسیار بالایی دارند که ما هنوز به آن دست نیافتهایم اما افق بسیار روشن و امیدوارکننده است.
گزارش تصویری جلسه چالشهای خبر رسانی در عصر رسانههای مجازی
- منبع خبر : حلقه مطالعات افکار عمومی و تغییرات اجتماعی