در سومین وبینار تخصصی «تأملات کرونایی» که سه‌شنبه ۱۶ اردیبهشت ۹۹ با حضور پژوهشگران مرکز رشد به صورت مجازی برگزار شد، ابعاد مدیریتی کرونا با عینک مدیریت جهادی و خصوصاً مدیریت بخش آموزش و ابعاد اقتصادی این پدیده، توسط پژوهشگران هسته مدیریت جهادی، عدالت‌پژوهی و حلقه حکمرانی علوم اجتماعی مورد مداقه قرار گرفت.
اشاره
کرونا از جمله مسائلی است که توانسته ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی بشر را مورد خدشه و از سویی دستخوش تغییر و تحولاتی قرار دهد. از جمله اولین تغییرات ناشی از کرونا، از سویی کُند شدن بخش‌هایی از اقتصاد (مانند صنایع مرتبط با نفت، بورس و…) و تند شدن ضرباهنگ بخش‌هایی نظیر صنایع بهداشتی، مواد غذایی و… بر اثر افزایش تقاضای مصرف‌کنندگان بود. از این رو شناخت آسیب‌ها و فرصت‌های این فضای خاص و تاحدی منحصر به فرد نیازمند مطالعه‌ای مستوفا می‌باشد. اما سویه قابل توجه دیگر این بحران نحوه مواجهه و مدیریت آن است که مبحثی ضروری برای هر جامعه‌ای است و با توجه به اقلیم سیاسی فرهنگی ایرانِ اسلامی، نوع مواجهه و مدیریت آن نیز متفاوت می‌باشد که شایسته دقت نظر پژوهشگران این حوزه است. همچنین یکی از ابعاد این مدیریت، مدیریت آموزش در بحبوحه کرونا است که با نگاه به گستره ایران اسلامی چیزی بیش از ۲۰ میلیون ایرانی را در درجه اول از خود متأثر می‌سازد.
در سومین وبینار تخصصی از سلسله نشست‌های تخصصی مرکز رشد، ابعاد مدیریتی با عینک مدیریت جهادی و خصوصاً مدیریت بخش آموزش و ابعاد اقتصادی این پدیده، توسط پژوهشگران هسته مدیریت جهادی، عدالت‌پژوهی و حلقه حکمرانی علوم اجتماعی مورد مداقه قرار گرفته است.
کرونا و فرصت تکرارنشدنی «جهش آموزش»؛ آقای رضا طهماسبی
مسأله چیست؟
دانشگاه‌ها با گسترش و همه‌گیری کرونا رفته رفته تعطیل شدند. با گذشت زمان اندکی از تعطیلی دانشگاه‌ها، کلاس‌های آموزشی به صورت برخط و از طریق بسترهای نرم افزاری مختلفی از سر گرفته شد و شکل و نظم جدیدی در فضای آموزش عالی شکل گرفت. با گذر از چالش برگزاری برخط کلاس‌های آموزشی و روند ادامه‌دار تعطیلی دانشگاه‌ها، موضوع ارزشیابی دانشجویان و برگزاری امتحانات پایان ترم دانشجویان به عنوان چالشی جدید پیش روی مسئولین دانشگاه‌ها قرار گرفته است.
فرصت کرونا
«ارزشیابی» اگر به صورت دقیق و درست اجرا شود می‌تواند کل سیستم آموزش را به سمت و سوی صحیح خود هدایت کرده و یادگیری را مفیدتر کند. در حالی که سبک ارزشیابی که در دانشگاه‌ها انجام می‌گیرد، صرفا به حفظیات پرداخته یا در نهایت دانشجو را با یک مسأله تحلیلی در جلسه امتحان روبرو می‌کند که در عرض چند ساعت باید به آن مساله پاسخ دهد. ارزشیابی صحیح می‌تواند دانشجو را در طول ترم با رویکردی دیگر تربیت کند. آموزش و یادگیری دانشجو در طول ترم با هدفی معین مثل «حل یک مسأله اجتماعی» انجام گیرد. اکنون که وضعیت کرونا باعث شده است این سبک سنتی از ارزشیابی در دانشگاه‌ها نادیده گرفته شود، فرصتی فراهم آمده است تا بتوانیم روش‌های درست و کارآمد ارزشیابی را جایگزین کرده و در دوران پسا کرونا نیز به عقبه اشتباه خود باز نگردیم.
وضعیت مجامع علمی
اغلب دانشگاه‌های معتبر دنیا از سبک سنتی آزمون ارزشیابی استفاده می‌کنند. در شرایط جدید به وجود آمده در جریان کرونا، دانشگاه‌های معتبر به سمت ایجاد و خلق نوع خاصی از ارزشیابی هستند که در گذشته به آن توجه نمی‌شد. هر دانشگاهی مواجهه خاص خود را دارد. برخی به طور کلی آزمون را برای یک ترم حذف کرده و برخی دیگر روش‌های جایگزین را انتخاب کرده‌اند.
راه حل
با فرصتی که کرونا پیش رویمان می‌گذارد، برخی از دانشگاه‌ها به فکر اصلاح روش‌های ارزشیابی دانشجویان افتاده‌اند. روش‌های مختلفی از طرف دانشگاه‌های مختلف ارائه شده‌اند.
ما نیز فرصت کرونا را غنیمت شمرده و ایده‌هایی برای ارائه روش‌های جایگزین داریم.
*انتخاب بدیل‌ها
بدیل‌های پیشنهادی برای ارزشیابی سنتی متنوع‌اند. هر استادی می‌تواند بسته به شرایط درسی خودش، سبک خاصی را انتخاب کند. این انتخاب او به گونه‌ای باید باشد که بتواند دانشجو را آماده حل مسائل اجتماعی کند یا اگر درس مورد نظر جنبه‌ای غیر از حل مساله دارد، یادگیری آن را بهبود بخشیده و هدفمند سازد.
*تغییر دیدگاه در مسأله ارزشیابی
یکی از مهمترین عوامل بهبود سیستم ارزشیابی این است که اساتید حوزه آموزشی به این فکر باشند که سبک صحیح ارزشیابی کدام است؟ لزوما روش‌های فعلی موجود حتی در شرایط غیر کرونا هم بهترین گزینه نیستند. چه روشی برای موضوعی که تدریس می‌کنم مناسب است تا یادگیری دانشجوهایم را بهبود ببخشم؟ چگونه می‌توانم با خلق شیوه خاصی از ارزشیابی، دانشجوهایم را به سمت حل مسائل واقعی سوق دهم؟
وقتی چنین سوالاتی در ذهن معلمان دانشگاهی شکل بگیرد، رفته رفته به سمت خلق سبک‌های بهتر در ارزشیابی خواهیم رفت که بتواند یادگیری طول ترم دانشجویان را بهبود بخشد.
*ارزشیابی عامل بهبود فرایند آموزش
شکی نیست که بهبود فرایند آموزش در ذهن بسیاری از افراد جامعه علمی دغدغه‌ای مهم است. اما از یک وسیله دم دستی برای رسیدن به هدف غفلت می‌شود. عمدتا مستقیما به فرایند آموزش پرداخته می‌شود در حالیکه ابزار مورد استفاده در ارزشیابی به راحتی می‌تواند دانشجو و استاد را به سمت آنچه که باید جهت‌دهی کند.
*تعامل دانشجو و استاد
تعامل استاد با دانشجو نقش کلیدی در یادگیری دارد. یادگیری در کلاس دانشگاه نباید یک سویه باشد. بلکه باید تعاملات رفت و برگشتی بین استاد و دانشجو به قدری تقویت یابد که دانشجو را به سمت یادگیری هر چه بهتر هدایت کند. یعنی سیستم تدریس – ارزیابی تبدیل شود به سیستم تدریس – تعامل – حل مسأله.
*تمرکز دانشجو بر مسأله
یادگیری در پاسخ به سوال شکل می‌گیرد. آن یادگیری که هدفش نمره گرفتن در جلسه چند ساعتی باشد، نه به درد دانشجو خواهد خورد و نه باری از جامعه برخواهد داشت. بلکه یادگیری زمانی است که دانشجو برای حل یک مساله، دنبال یادگیری و پژوهش باشد. بنابراین یادگیری باید مساله‌محور باشد. در این حالت استاد صرفا یک پلیس علمی نیست بلکه راهنمایی برای حل یک مساله اجتماعی واقعی است
پاسخ درس به بحران کرونا
ضروری است که سبک تدریس بسیاری از دروس بسته به نوع شرایط حاکم بر جامعه تغییر یابد. چرا که دانشجوی آن حوزه درسی را طوری تربیت می‌کند که آماده پاسخگویی به حل یک مسأله یا بحران از جامعه باشد. بنابراین سبک آموزش در دانشگاه خصوصا در رشته‌های علوم انسانی نیز در شرایط کرونایی باید در این جهت دنبال شود. ارزشیابی می‌تواند این جهت‌گیری را به راحتی ایجاد کند. دانشجویان ملزم می‌شوند خروجی درسی آنها پاسخ به حل یک حوزه خاص مرتبط با کرونا باشد. نوع تحلیل و روش ارائه راه حل آنها مبنای ارزشیابی قرار گیرد.
توصیه‌های کاربردی
۱- ثبت و ضبط تجربیات آموزش و ارزشیابی مجازی برای بهره مندی بهتر در آینده
۲- طراحی محتوا و ساختار‌های لازم برای ترویج جایگزین‌های آزمون سنتی از طرف واحد آموزشی دانشگاه
۳- تأمین نیازمندی‌های استادان در انتخاب یا طراحی روش‌های جایگزین
۴- جهت دهی مدل‌های منتخب ارزیابی، در راستای مقابله با اثرات اجتماعی بحران کرونا
۵- تشویق مادّی و معنوی استادان در قبال طراحی روش‌ها و بدیل‌های امتحانات سنتی و خانگی در راستای مقابله با بحران اجتماعی
پیامدهای اقتصادی کرونا؛ آقای علی مصطفوی
کرونا و مسئله اقتصاد
انتشار ویروس کوید -۱۹ در دسامبر ۲۰۱۹ در چین و سپس گسترش آن تا قلب اروپا و آمریکا باعث شد تا سازمان بهداشت جهانی این ویروس را “جهان فراگیر” خواند. پیامدهای بهداشتی این انتشار برای نظام سلامت جهان بسیار ناگوار بود و در عرض حدود ۳ ماه، ۳ میلیون مبتلا و حدود ۲۵۰ هزار نفر فوتی داشته است. این نرخ بالای انتقال و ابتلاء که منجر به قرنطینه و تعطیلی بسیاری از کشورهای جهان شد، این گسترش سریع علاوه بر تحمیل هزینه‌های سنگین سلامت به دولت‌ها و خانوارها فعالیت طیف گسترده‌ای از کسب وکارها را با رکود مواجه ساخته و پیامدهای اقتصادی گسترده‌ای را بر اقتصادهای درگیر تحمیل کرده است. اقتصاد ایران نیز با گسترش بیماری کرونا دچار آسیب‌های جدی شد. باید توجه داشت که بحران اقتصادی برآمده از ویروس کرونا کاملا متفاوت از دیگر بحران‌های اقتصادی، هر دو سمت عرضه و تقاضای اقتصاد را درگیر ساخته است و شرایط اقتصادی را برای خانوار، بنگاه‌های اقتصادی و دولت دچار تنگنا ساخته است. بر این اساس، ضرورت دارد در کنار اجرای مجموعه سیاست‌هایی به منظور قطع زنجیره انتشار این ویروس، مجموعه سیاست‌هایی در راستای حمایت اقشار آسیب‌پذیر، بخش تولید و کسب وکارهای اقتصادی نیز دیده شود.
تأثیرات کرونا در ایران
با توجه به گزارش‌های موسسات بین‌المللی درباره حذف ۲۰۰ میلیون شغل از اقتصاد جهانی و پیش‌بینی کاهش ۸ درصدی تولید ناخالص در کشورهای اروپایی، موضوع قرار گرفتن در چرخه رکود یک امر غیرقابل اجتناب است. این امر در مورد ایران نیز صادق است کما اینکه مرکز پژوهش‌های مجلس نیز افت رشد اقتصادی حدود ۷ تا ۱۱ درصدی برای اقتصاد ایران و بیکاری حدود ۲ میلیون نفر را برای سال ۱۳۹۹ پیش‌بینی نموده است. لذا با عنایت به سوابق اقتصادی ایران در شاخص‌های کلان اقتصادی همچون نرخ تورم بالا، رشد بالای نقدینگی، بحران کسری صندوق‌های بازنشستگی، کاهش درآمدهای ارزی، کسری بودجه دولت و … عدم مقابله کارآمد و صحیح با آسیب‌های انسانی و اقتصادی ناشی از ویروس کرونا برای جامعه و اقتصاد ایران هزینه‌های سنگینی را در پی خواهد داشت.
واکنش درست در قبال اقشار آسیب‌پذیر
به نظر می‌رسد که بیشترین آسیب اقتصادی از این ویروس، در سطح خانوار به اقشار فرودست و آسیب‌پذیر جامعه وارد خواهد شد که اگر بخواهیم آینده متفاوت و در عین حال عادلانه‌ای برای اقشار آسیب‌پذیر جامعه بسازیم نیازمند در نظر گرفتن بسته‌های حمایت معیشتی خانوار است البته باید توجه داشت که این بسته‌های حمایتی می‌بایست هدفمند و جهت‌دار باشد و استفاده از سیاست‌های حمایتی عمومی و کور نخواهد توانست باری از دوش این گروه از جامعه بردارد و هزینه هنگفتی نیز برای جیب دولت خواهد داشت همچنین اگرچه برنامه‌های پارتیزانی یا ایذایی حمایتی در کوتاه مدت اثرات خوبی دارد اما در بلندمدت ناکافی خواهد بود.
بخش خدمات و خرده‌فروشی‌ها را دریابیم
در سطح بنگاه‌های اقتصادی بیشترین آسیب به بخش خدمات (حدود ۵۰ درصد اقتصاد کشور) و همچنین خرده فروشی‌های در اقتصاد وارد شده است. با توجه به اینکه هم جانب تقاضای محصولات و خدمات در اقتصاد کاهش یافته است و همچنین ساختار عرضه بنگاه‌ها نیز دچار نقص و خلل شده است دولت می‌بایست با ابزارهای تحریک تقاضا، تقاضای به تعویق افتاده خانوارها را فعال نماید و از طرفی با کاهش نااطمینانی نسبت به آینده گسترش این بیماری، انتظارات خانوارها نسبت به بهبود فضای اقتصادی را افزایش دهد تا تقاضای خانوار برای کالاها و خدمات اقتصادی نیز احیا گردد. همچنین دولت می‌بایست با کاربست سیاست تسهیل مالی و اجرایی و قانونی، زنجیر موانع را از پای تولید و اقتصاد بازنموده و قدرت مانور بخش‌های اقتصادی را افزایش دهد.
جمع‌بندی
باید توجه داشت که اگرچه، این بحران اقتصادی باعث ایجاد رکود و تورم در اقتصاد ایران خواهد شد اما نهاد سیاست‌گذار می‌تواند با تصمیمات خود نقش فعالی در کاهش رکود و تورم در اقتصاد بازی نماید. استفاده از فرصت‌های نهفته در دل بحران اقتصادی کرونا از جمله رشد بخش‌هایی از اقتصاد مانند بخش تولیدات بهداشتی، موادغذایی بسته بندی، خدمات آنلاین و…. یا استفاده از ظرفیت نظام بهداشت و درمان برای ایجاد اشتغال می‌تواند از جمله این فرصت‌ها باشد.
فرصت‌های کرونا از دیدگاه مدیریت جهادی؛ آقای حسن سعدآبادی
مقدمه
کرونا در درجه اول یک فرصت است، همیشه از دل چالش‌ها و مسائل مهم، جوشش‌های و نقاط عطفی را در تاریخ معاصر انقلاب اسلامی شاهد بوده‌ایم. از سویی ۲۰۱ کشور از ۲۰۵ کشور جهان با مسئله کرونا مواجه است و از این رو نوع بحران کرونا در مناسبات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی انقلاب می‌تواند فرصت‌های خوب و مؤثری را فراهم نماید. نکته دیگر در خصوص کرونا در بُعد بین‌المللی، وجود کشورهای متهم است یعنی کشورهایی از جمله چین و آمریکا و … در این زمینه متهم می‌شوند. در یک نگاه دیگر به وقایعی که بر اثر این مسئله در جهان به وجود آمده از جمله سرقت‌های دولتی و رقابت‌های بی‌المللی در بهبود شرایط ملی هر یک از کشور و سایر ملاحظات این دوره را به عنوان جنگ جهانی کرونایی تلقی نمود. نکته دیگر منظر جهادی به این دوره است؛ جهادی از این جهت که شرایط عادی نیست! و مدیریت جهادی نیز ناظر به این شرایط قابلیت تحقق و کاربست دارد.
دو نگاه به کرونا
در نسبت به مسئله کرونا می‌توان با دو عینک بدان نگریست و تحلیل‌های متفاوتی از وضعیت و در پی آن تجویزهای منحصر به فردی را ارائه نمود. یک عینک و نگاه، نگاه به آن به عنوان بلیه و ابتلاء است که در پی آن هنجارهای رفتاری خاص خود را می‌طلبد که از جمله آن توبه و انابه و توسل و کسب حالت اضطرار است که در پی خود حرکت انسان برای جلب رحمت الهی از طریق اعمالی چون صله ررحم، مواسات و … را به همراه دارد. یک منظر دیگر، منظر جنگ بیولوژیک است که قرار است تمام اقتصاد، سیاست، اعتقادات و سایر ابعاد حیات اجتماعی و شخصی ما ر ا تحت تأثیر قرار دهد که واکنش متناسب آن، حضور عملیاتی در عرصه مقابله فعلی و یا حضور سیاستگذارانه در قبال آن است. در عین حال همانگونه که مشخص است، با هر زاویه نگاه، وضعیت عادی نیست.
اقتضائات شرایط غیرعادی
نکته‌ای که توجه بدان ضروری است، درگیری دائمی جبهه حق و جبهه باطل است. حال خواه این شرایط حاصل یک جنگ بیولوژیک و از پیش برنامه‌ریزی‌شده باشد و خواه به عنوان شرایطی که مطمح نظر دشمنان قرار گرفته است و در پی سوء استفاده از آن هستند، انسان مؤمن باید بدان کجای جبهه ایستاده است و نسبت به شرایط کنش مناسب بروز دهد.
۱- کار معمولی جواب نمی‌دهد.
۲- من نام لم ینم عنه؛ باید از غفلت نسبت به شرایط، پرهیز نمود.
۳- ضرورت کار جهادی و ایجاد آمادگی
۴- ضرورت هشیاری نسبت به ماهیت این شرایط و ممانعت از طبع قلوب
و…
الزامات حضور سیاستگذارانه
همانطور که در نحوه مواجهه با این پدیده در بالا آمد، یکی از الزامات نگاه به این پدیده به مثابه جنگ بیولوژیک (خواه به عنوان از پیش برنامه ریزی شده و خواه سوء استفاده از آن پس از به وقوع پیوستن ناخودآگاه بیماری)؛ حضور سیاستگذارانه بوده است. ناظر به این منظر بایستی اولاً از نقشه و نقشه‌های دشمن آگاهی کسب کرد که این موضوع شامل رخداد نظمی نوین در عرصه جهانی می‌تواند باشد که در جلسات گذشته بخشی از این تغیرات بحث شد، همچنین نکته دیگر حفظ سلطه دلار در عرصه اقتصاد جهانی است. ملاحظه دیگر نقش سازمان بهداشت جهانی و تجویزاتی است که در بعضی موارد متناسب با فرهنگ دینی و عقلانیت دینی جامعه ایرانی نیست و نکته آخر هجوم همه جانبه به قدرت‌های جهانی است که در حال حمله متقابل به یکدیگر هستند.
نقاط قابل تأمل در باب کرونا
از حیث ضرورت تأمل و فهم ماجرای در حال وقوع، مقایسه‌ای بین آنچه در حال انجام است و آنچه پیش از این رخ داده است می‌تواند مفید باشد. برای مثال بر اساس آماری که سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۸ در خصوص بیماری مالاریا ارائه می‌کند تعداد مرگ و میر سالیانه این بیماری ۴۰۵ هزار نفر و شمار مبتلایان آن ۲۲۸ میلیون نفر ارزیابی شده است یا در خصوص بیماری آنفولانزای فصلی طبق گزارشی که این سازمان ارائه می‌کند تعداد مبتلایان این بیماری بین ۵-۳ میلیون نفر و تعداد مرگ و میر ناشی از آن حدود ۶۵۰ هزار نفر تخمین زده شده است. همچنین بر اثر دیابت در سال ۲۰۱۶ تعداد ۱میلیون و ۶۰۰ هزار نفر فوتی وجود داشته است اما واکنش متمایزی بروز نمی‌کند.
تأثیرات کرونا بر کشورهای حوزه مقاومت
اولین تأثیر کرونا بر عرصه نظامی در محور مقاومت بوده است و بر اثر کرونا مشکلاتی دامن‌گیر کشورهای این محور شده است از جمله در یمن و سوریه و لبنان. نکته بعدی از حیث فرهنگی است که به واسطه فرهنگ و اخلاق تعامل دینی جوامع محور مقاومت این بیماری و شرایط باعث بروز تصویری مناسب شده است بر خلاف غرب. ملاحظه بعدی ناظر به اعتقاد مردم در این جوامع به احیاء و گرامیداشت شعائر مذهبی، روضه و بزرگداشت اعتاب مقدسه است که بر اثر این بیماری در این وظایفشان دچار مشکل شده‌اند. همچنین در خصوص مراسمات مهم و وحدت‌آفرینی چون روز قدس، حماسه پیاده‌روی اربعین و … مشکلاتی به وجود آمده است.
جمع‌بندی
مقابله با کرونا نیازمند نقشه است و از سویی محتاج ورود جبهه‌ای و فراگیر می‌باشد. نوع مواجهه با آن نیز بایستی شامل مواجهه هجومی و دفاعی باشد و در هر دو سطح باید اقداماتی انجام داد. همچنین نیازمند افرادی هستیم که با رصد دقیق شرایط مانند شهید باقری‌ها، به نقش‌آفرینی جهادی در مقابله با این پدیده و اقدامات دشمن بپردازند چرا که در جبهه مقابل ما شاهد اقدامات عملیاتی مهم در سه حوزه سلامت، اعتقادات و اقتصاد هستیم و در این شرایط که به ظاهر مراکز بسیاری تعطیل شده است فضای مجازی و رسانه‌ای غرب با قدرت بیشتری در حال فعالیت است. باید گفت، بحران‌ها فرصتی بزرگ برای جهش‌های چشم‌گیر می‌تواند باشد و همانطور که مقام معظم رهبری امسال را سال جهش تولید نامیده‌اند از این جهت دارای اهمیت جدی است. کرونا فرصتی است که از بعد رابطه خدا و بنده می‌توان با کسب حالت اضطرار و توسل جستن به توسعه وسع دست یافت که خود باعث تعالی خواهد شد و در غیر این صورت و حادث شدن حیرت و گیجی و عدم درک شرایط می‌تواند منجر به توقف و کفر افراد و جوامع گردد و از بعد رابطه ما با سایر کشورها بایستی با نگاه هوشمندانه و اتخاذ نگاه جبهه‌ای موجبات غلبه بر مشکلات و نقشه‌های دشمنان را فراهم نمود.
