بالاخره بعد از مدت­ها انتظار، شرکت Startup Synthesis معلم خود را معرفی کرد. معلمی که با دیگر معلمان فرق دارد. معلمی که همه جا و در همه حال در دسترس است. برای ملاقات با این معلم نیاز نیست به مدرسه بروید. برای گفت‌­وگو و درخواست مشاوره لازم نیست از قبل زمان معینی را انتخاب کنید. این معلم محدودیت­‌های دیگر معلمان از جهت دسترسی به انواع منابع آموزشی را ندارد. او به راحتی می‌­تواند به سوالات شما پاسخ دهد و از نوین­‌ترین روش‌­های آموزشی این معلم محدودیت­‌های زمانی و مکانی ندارد و همیشه در خدمت شماست؛ فقط کافی است به دنیای مجازی متصل شوید و فرایند یادگیری خود را با معلمِ هوش مصنوعی آغاز کنید!

از همان ابتدایی که آموزش از طریق فضای مجازی مطرح شد، اشکالاتی به این روش وارد بود. آموزشِ آفلاین و دوره‌­های ضبط­‌ شدۀ آموزشی، قابلیت همراه شدن با دانش‌آموز و حل مسائل آنی او را نداشت. در آموزش آنلاین هم هرچند که معلم سعی می­‌کرد کنار دانش‌­آموز باشد اما محدودیت­‌های محتوایی و زمانی وجود داشت؛ اما به نظر می‌­رسد معلم هوش مصنوعی، در عین دسترسی به انواع محتواهای آموزشی و طرق متعدد تعلیم، همیشه می­‌تواند در اختیار دانش‌­آموز باشد و از این جهت برتری خاصی نسبت به دیگر طرق آموزش از طریق فضای مجازی دارد.

جالب است بدانید تکنولوژی یکی از حوزه­‌های پردرآمد خود را حوزۀ آموزش تعریف کرده­ است. از آموزش‌­هایی جهت ورود به بازار کار گرفته تا آموزش‌­هایی برای زندگی بهتر؛ تا الآن هم تجربه‌­های خوبی در این زمینه کسب کرده­ است. مدرسین متعددی هستند که از این روش راضی هستند و درآمد خوبی هم کسب کرده­اند. همچنین دانشجویان زیادی هستند که از این روش استفاده و با شرکت در دور­ه‌­های مختلف به سطوح علمی نسبتا خوبی دست پیدا کردند. فرایندی که اگر می­‌خواست در فضای واقعی و در جایی مانند دانشگاه طی شود هزینه‌­ای چندصد برابر باید صرف می­‌شد. به بیان دیگر صرفه­‌جویی کلان در هزینه‌­ها و کیفیت بالای آموزش، این روشِ تعلیم منحصر به فرد کرده ­است. بی­‌شک اگر آموزش و پرورش ما از این حرکت عقب بماند، مجبور است مانند خیلی از مسائل دیگر به جای مواجۀ فعالانه، به صورت منفعل وارد عمل شود.

این بحث نهایتا عده‌­ای را به این نقطه نظر می­‌رساند که پس دیگر چه نیازی به معلم فیزیکی! اگر می‌­توان آموزش بچه‌­ها را باکیفیت بیشتر و هزینۀ کمتر انجام داد چرا دیگر باید معلم داشته ­باشیم؟ عده‌­ای برای دفاع از مقام معلم پاسخی از جنس برتری معلم بر هوش مصنوعی در مقام تعلیم می­دهند اما به نظر می­رسد دیگر این پاسخ­ها قانع‌کننده نیست. پاسخ به این سوال بسته به نگاه ما به معلم است. اگر کار معلم را مانند کار یک ماشین یا دستگاه در نظر بگیریم، قطعا استخدام این همه معلم اشتباه محض است. هزینه‌­ای که صرف دستمزد این همه معلم می‌­شود می­تواند با استفادۀ بهینه‌­تری برای دانش­‌آموزان خرج شود.

البته مشابه این اتفاق در تاریخ هم سابقه داشته ­است. کارخانه­‌ها در آغاز شکل­‌گیری برای تولید محصولات خود از کارگران استفاده می­‌کردند اما به مرور زمان با اختراع دستگاه‌‌­های صنعتی، دیگر نیازی به حضور تعداد زیادی از کارگران نبود. در واقع با گذر زمان ماشین­‌ها جای انسان­‌ها را گرفتند. حال باید گفت اگر نگاه ما به معلم، صرفا ابزاری برای انتقال اطلاعات به دانش‌­آموزان باشد، با پیشرفت تکنولوژی معلم باید با شغل خود خداحافظی کند.

اما آیا معلم فقط آموزگار است؟ فقط وسیله­‌ای برای باسواد کردن بچه­‌هاست؟ نمی­‌خواهم حرف­‌های کلیشه‌­ای بزنم ولی بیایید با هم کمی روراست باشیم. جناب آقا/خانمی که مشغول خواندن این یادداشت هستی. اگر شما از مسئولین آموزش و پرورش هستی، واقعا چقدر برای معلم نقش تربیتی-پرورشی قائل هستی؟ چه میزان در سیاست­گذاری­‌ها این نکته را لحاظ می­‌کنی؟ آیا برای تو این که “معلم باید مربی باشد” یه شعار و کلیشه است یا واقعا آن را با تمام وجود قبول داری؟ آیا برای اینکه معلمانمان مربی بشوند برنامه‌­ریزی کرده‌­ای؟ آیا برای اینکه در مدرسه به معلم به چشم یک مربی نگاه شود فکری کرده‌­ای؟

جناب خوانندۀ متن! اگر شما از معلمان هستی، واقعا چه میزان خود را برای مربی­‌گری آماده کرده­‌ای؟ چه اندازه خود را متولی شاگردانت می‌دانی؟ چقدر برای تربیت آن­ها دل می­‌سوزانی؟ چقدر مانند فرزندان خودت برای اخلاق و انسانیت شاگردانت تلاش می‌‌­کنی؟ چقدر از خلاقیت خود برای رشد استعدادهای دانش‌­آموزانت بهره می­بری؟ چه اندازه ناامیدی و یاس آن­ها برایت دردناک است؟ چه اندازه امید و تلاش آنان تو را امیدوار می­کند؟ و هزاران سوال دیگر از این قبیل که همه باید از هم دیگر بپرسیم.

معلم جان! مدیرجان! رئیس جان! این یادداشت تذکر و تنبهی از هوش مصنوعی به ما بود. هوش مصنوعی به ما یادآوری کرد اگر شما غایت خود را افزایش سواد دانش‌آموزان می‌­دانید، من از شما خیلی جلوتر هستم اما اگر قصد انسان­‌سازی دارید این کاریست که از عهدۀ منِ هوش مصنوعی بر نمی‌­آید. انسان­‌سازی اولین و والاترین شان معلم است. انسان­‌سازی­‌ای که از طریق رابطۀ استاد-شاگردی محقق می­شود می­تواند پیشرفت جامعه را تضمین کند. در اولین روزهای سال تحصیلی خوب است فارغ از همۀ کلیشه­‌های ذهنی که درگیر آن­ها هستیم، به سوالات مطرح شده در این نوشتار و جملات شهید بهشتی که در ادامه می‌­آید کمی تامل کنیم: «ای معلم باایمان آگاه و آزاد! به عنوان یک دوست و همفکر و همراهت خواهش می‌کنم، شما را به خدا در این کلاس‌ها یک مشت انسان‌نمایِ قالبیِ خاک‌برسر نسازید. “انسان” بسازید، نه یک مشت انسان‌نمایِ قالبیِ ابزاری…»

منتشرشده در خبرگزاری فارس