همایش همه چیز داشت؛ از حرف‌های نسل اولی جهاد سازندگی تا نسل دوم و سوم؛ از خاطرات شهید نسل اولی جهاد تا نسل سوم آن؛ از حضور خانواده شهدای جهاد تا حضور همرزمان و همسنگرانشان؛ و البته حضور عالمی ارجمند که زینت‌بخش مجلس و حسن ختام آن بودند.
رسول اکرم (ص) فرمودند: اِنَّ لُقْمانَ قالَ لاِبْنِهِ: یا بُنَىَّ عَلَیْکَ بِمَجالِسِ الْعُلَماءِ وَ اسْتَمِعْ کَلامَ الْحُکَماءِ فَاِنَّ اللّه یُحْیِى الْقَلْبَ الْمَیِّتَ بِنورِ الْحِکْمَهِ کَما یُحْیِى الاَرْضَ الْمَیتَهَ بِوابِلِ الْمَطَرِ؛ لقمان به پسرش گفت: فرزندم! همواره در مجلس دانشمندان باش و سخنان حکیمان را بشنو، که خداوند، دل مرده را به نور حکمت زنده مىکند؛ همان گونه که زمین مرده را با باران سیلآسا، زنده مىگرداند. (معجم الکبیر ، ج ۸ ، ص ۱۹۹، ح ۷۸۱۰)
چه زیباست سخنانی که از آن نور ساطع می‌شود و چه دلنشین است مجلسی که با طراوت حضور عالم و دانشمندی فرهیخته مزین می‌گردد؛ خاصه آن‌که دلیل جمع شدن جمعی از خوبان، «عهد جهاد» باشد. این ترکیب همه چیزش زیباست و چه نیکوست که بهانه جمع شدنمان، بازخوانی -و نه گرامیداشت- «جهاد سازندگی» باشد.
همایش عهد جهاد را می‌گویم؛ جمعه، ۲۶ خرداد ۱۴۰۲، ساعت ۱۶؛ تهران، حوزه هنری، تالار سوره. وارد که شدیم، با غرفه‌ای کوچک اما پربار از کتب حوزه جهادی و روایت پیشرفت مواجه شدیم. حال و هوایی به همان سادگی و دلنشینی اردوهای جهادی؛ کتاب‌هایی که هر کدامشان روایتگر بخشی از مجاهدت مجاهدانی بود که در راه پیشرفت و اعتلای دین و کشورشان سر از پا نشناختند و در پی صدقشان، مصداق «قضی نحبه» شدند و ما ماندیم و انتظاری طولانی.
همایش همه چیز داشت؛ از حرف‌های نسل اولی جهاد سازندگی تا نسل دوم و سوم؛ از خاطرات شهید نسل اولی جهاد تا نسل سوم آن؛ از حضور خانواده شهدای جهاد تا حضور همرزمان و همسنگرانشان؛ و البته حضور عالمی ارجمند که زینت‌بخش مجلس و حسن ختام آن بودند. مشتاقانه منتظر بودم لحظه آغاز بیانات حضرت آیت الله میرباقری فرا رسد؛ البته اشتیاقی که با حدود ۲.۵ ساعت لذت بردن از برنامه‌های مقدماتی همایش، تبدیل به اشتیاقی بهجت‌آفرین شده بود. با شروع سخنرانی آیت الله میرباقری سراپا گوش شدم؛ با اشتیاق می‌شنیدم و با ولع می‌نوشتم. تقریباً همه‌اش را نوشتم اما مجال آن نیست که آن همه حکمت و معرفت را بازگو کنم. شاید بهتر آن است که هر مشتاقی خودش بشنود و دل را به نور حکمت زنده نماید. در ادامه چند فراز از بیانات این دانشمند ارجمند را مرور خواهم کرد.
آیت الله میرباقری، کلام خود را با اشاره به دو پیام از حضرت امام خمینی (ره) آغاز کردند؛ نخست پیام به مناسبت تجلیل از برگزارکنندگان سمینار جهاد سازندگی[۱] و دیگری هم اعلام سیاست‌های کلی دوران بازسازی[۲]. شاید بتوان گفت این دو پیام از جمله فرمایشات مغفول حضرت امام (ره) در ماه‌های پایانی عمر پربرکتشان بوده است و بر عهده نسل پیشتاز جهادی است که محتوای این دو پیام را بشکافند و گنجینه‌های ناب حکمی و دینی را از آنها استخراج کنند. امام در پیام به برگزارکنندگان سمینار جهاد سازندگی می‌فرمایند: «فرزندان عزیز جهادی‌ام به تنها چیزی که باید فکر کنید به استواری پایه‌های اسلام ناب محمدی– صلی الله علیه و آله و سلم- است. اسلامی که غرب، و در رأس آن آمریکای جهانخوار، و شرق و در رأس آن شوروی جنایتکار را به خاک مذلت خواهد نشاند. اسلامی که پرچمداران آن پابرهنگان و مظلومین و فقرای جهانند و دشمنان آن ملحدان و کافران و سرمایه‌داران و پول‌پرستانند. اسلامی که طرفداران واقعی آن همیشه از مال و قدرت بی‌بهره بوده‌اند؛ و دشمنان حقیقی آن زراندوزان حیله‌گر و قدرت‌مداران بازیگر و مقدس نمایان بی‌هنرند.» همچنین در پیامی که به مناسبت اعلام سیاست‌های کلی دوران بازسازی منتشر فرمودند، چنین آغاز می‌کنند: «بر هیچ یک از مردم و مسئولین پوشیده نیست که دوام و قوام جمهوری اسلامی ایران بر پایه سیاست نه شرقی و نه غربی استوار است و عدول از این سیاست، خیانت به اسلام و مسلمین و باعث زوال عزت و اعتبار و استقلال کشور و ملت قهرمان ایران خواهد بود.» آیت الله میرباقری از این دو پیام وام گرفتند و نقطه ثقل سخنرانی خود را بر مسئله استقلال و مدل حکمرانی اسلامی و بومی قرار دادند؛ لذا دوگان پیشرفت و توسعه را مطرح و الگوی پیاده‌شده در کشور را الگوی توسعه دانستند. به تعبیر ایشان «پیشرفت و توسعه، دو مسیر و دو مدار و دو حرکت هستند.» ایشان با برشمردن مراحل ۵ گانه تحقق تمدن اسلامی، مرحله فعلی را دولت‌سازی اسلامی -به معنای الگوی اداره کشور- دانستند. به باور ایشان دولت بروکراتیک فعلی به سادگی قابلیت اصلاح ندارد و باید در کنار آن جریان‌های موازی راه بیفتند. با اندکی دقت در فرمایشات رهبر معظم انقلاب (حفظه الله) نیز روشن است که ایشان مسئله حضور و ایفای نقش مردم را در موارد متعددی تبیین و بر آن پافشاری کرده‌اند؛ البته این تأکید به مرور از خطاب مستقیم به مسئولان تبدیل به خطاب مستقیم به گروه‌ها و جنبش‌های مردمی گردید که خود نشان‌دهنده آن است که اگر آبی قرار است گرم شود، از حضور و جوشش مردم است و اصلاح دولت نیز با حضور و همت مردم میسر خواهد بود.
حضرت آیت الله میرباقری منشأ تفات دولت اسلامی و دولت مدرن را مسئله اخلاق عنوان کردند و در این رابطه اخلاق حاکم بر روح جهاد سازندگی را چیزی غیر از اخلاق بازار و مادیگرایی دانستند. به تعبیر ایشان «آدم جامعه بازار دیگران را استعمار می‌کند.» در حالی‌که «جامعه امام زمانی (عج) بر اساس اصل مزامله[۳] است و در آن مردم رقابت بر سر دنیا ندارند.»
آیت الله میرباقری، الگوی اداره کشور یا همان دولت را، الگوی جهاد سازندگی دانستند و اضافه کردند که «جهاد سازندگی دقیقاً برابر دولت است و عرصه آن همه وزارتخانه‌هاست.» به بیان ایشان «جهاد سازندگی باید الگوی پیشرفت باشد و شاخص‌های ارزیابی آن نیز باید متفاوت باشد.» ایشان دو مؤلفه «جهاد کبیر» و «جهاد در ساختن» را لازمه جهاد سازندگی امروز دانستند که باید در عرصه‌های نرم‌افزاری، نیروی انسانی و ساختاری بازتولید شوند. با این بیان، ایشان مأموریت جهاد سازندگی را «فراهم‌سازی فناوری رسیدن به دولت و جامعه اسلامی» دانستند. ایشان جهاد سازندگی را رقیب رنسانس و تمدن غرب دانستند و اضافه کردند که جهاد سازندگی می‌خواهد جامعه پیشرفته مبتنی بر اخلاق و ایثار بسازد.
در پایان حضرت آیت الله میرباقری با اشاره به آیاتی از سوره مبارکه عنکبوت، این سوره را توضیحی برای فتنه‌های قبل از ظهور دانستند. ایشان با اشاره به آیه ۱۰ این سوره مبارکه، بر مقاومت اهل ایمان در برابر ایذاء دشمن تأکید کردند. خداوند متعال در این آیه می‌فرمایند: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذَا أُوذِیَ فِی اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَهَ النَّاسِ کَعَذَابِ اللَّهِ وَلَئِنْ جَاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّکَ لَیَقُولُنَّ إِنَّا کُنَّا مَعَکُم أَوَلَیْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِی صُدُورِ الْعَالَمِینَ؛ و از میان مردم کسانى‌اند که مى‌گویند: «به خدا ایمان آورده‌ایم» و چون در [راه] خدا آزار کشند، آزمایش مردم را مانند عذاب خدا قرار مى‌دهند؛ و اگر از جانب پروردگارت پیروزى رسد حتماً خواهند گفت: «ما با شما بودیم.» آیا خدا به آنچه در دلهاى جهانیان است داناتر نیست؟» ایشان افزودند اگر مقاومت در برابر ایذاء دشمن رخ دهد، خداوند آن ایذاء را طریق تقرب مؤمنین قرار خواهد داد. ایشان با استفاده از این تبیین قرآنی به مقابله دشمن در مسیر ساخت جامعه اسلامی اشاره کردند و استقامت در مسیر طراحی مدل جدید را مورد تأکید قرار دادند.
همایش به پایان رسید و من به این جمله امام خطاب به جهادگران فکر می‌کردم که «شما عزیزان با خدمات شایسته خود در پشت جبهه‌ها، چون جبهه‌ها، دل امام زمان- روحی له الفداء- را شاد کرده‌اید.» جبهه امروز جهاد سازندگی کجاست؟ بیانات آیت الله میرباقری، جبهه امروز جهاد سازندگی را روشن کرد اما به دوش کشیدن بار مسئولیت آن توانی عظیم می‌خواهد؛ توانی از جنسِ توان کندن در خیبر.[۴] خوشا به حال آنان که قرار است این حرف‌ها و اتفاقات را رقم بزنند؛ آیا می‌توان جزو آنان بود و دل امام عصر (عج) را در جهاد گام دوم شاد کرد؟
چه خوب که هر روز عهدمان را تجدید کنیم؛ «عهد جهاد…»:
اللّهُمَّ إِنِّی أُجَدِّدُ لَهُ فِی صَبِیحَهِ یَوْمِی هذَا وَمَا عِشْتُ مِنْ أَیَّامِی عَهْداً وَعَقْداً وَبَیْعَهً لَهُ فِی عُنُقِی لَا أَحُولُ عَنْها وَلَا أَزُولُ أَبَداً، اللّهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَنْصارِهِ وَأَعْوانِهِ، وَالذَّابِّینَ عَنْهُ، والْمُسارِعِینَ إِلَیْهِ فِی قَضاءِ حَوَائِجِهِ، وَالْمُمْتَثِلِینَ لِأَوامِرِهِ ، وَالْمُحامِینَ عَنْهُ، وَالسَّابِقِینَ إِلى إِرادَتِهِ، وَالْمُسْتَشْهَدِینَ بَیْنَ یَدَیْهِ؛ ؛اللّهُمَّ إِنْ حالَ بَیْنِی وَبَیْنَهُ الْمَوْتُ الَّذِی جَعَلْتَهُ عَلَى عِبادِکَ حَتْماً مَقْضِیّاً فَأَخْرِجْنِی مِنْ قَبْرِی مُؤْتَزِراً کَفَنِی، شاهِراً سَیْفِی، مُجَرِّداً قَناتِی، مُلَبِّیاً دَعْوَهَ الدَّاعِی فِی الْحاضِرِ وَالْبادِی . اللّهُمَّ أَرِنِی الطَّلْعَهَ الرَّشِیدَهَ، وَالْغُرَّهَ الْحَمِیدَهَ، وَاکْحُلْ ناظِرِی بِنَظْرَهٍ مِنِّی إِلَیْهِ، وَعَجِّلْ فَرَجَهُ، وَسَهِّلْ مَخْرَجَهُ، وَأَوْسِعْ مَنْهَجَهُ، وَاسْلُکْ بِی مَحَجَّتَهُ، وَأَنْفِذْ أَمْرَهُ، وَاشْدُدْ أَزْرَه وَاعْمُرِ اللّهُمَّ بِهِ بِلادَکَ، وَأَحْیِ بِهِ عِبادَکَ.
خدایا در صبح این روز و تا زندگی کنم از روزهایم، برای آن حضرت بر عهده‌ام، عهد و پیمان و بیعت تجدید می‌کنم که از آن، رو نگردانم و هیچ‌گاه دست برندارم. خدایا مرا، از یاران و مددکاران و دفاع‌کنندگان از او قرار ده و از شتابندگان به سویش، در برآوردن خواسته‌هایش و اطاعت‌کنندگان اَوامرش و مدافعان حضرتش و پیش‌گیرندگان به سوی خواسته‌اش و کشته‌شدگان در پیشگاهش. خدایا اگر بین من و او مرگی که بر بندگانت حتم و قطعی ساختی حائل شد، کفن پوشیده از قبر مرا بیرون آور، با شمشیر از نیام برکشیده و نیزه برهنه، پاسخگو به دعوت آن دعوت‌کننده، در میان شهرنشین و بادیه‌نشین. خدایا آن جمال با رشادت و پیشانی ستوده را به من بنمایان و با نگاهی از من به او، دیده‌ام را سرمه بنه و در گشایش امرش شتاب کن و راه آمدنش را آسان گردان و شیوه و روشش را وسعت بخش و مرا به راهش درآور و فرمانش را نافذ کن و پشتش را محکم گردان خدایا به دست او کشورهایت را آباد کن و بندگانت را به وسیله او زنده فرما.
[۱] در تاریخ ۱۴ آذر ۱۳۶۷
[۲] در تاریخ ۱۱ مهر ۱۳۶۷
[۳] از صفات یاران امام زمان (عج) و به معنای دوستان همدل و همراز
[۴] امیرالمؤمنین در مورد از جای کندن در خیبر فرمودند: «وَ اللَّهِ مَا قَلَعْتُ بَابَ خَیْبَرَ بِقُوَّهٍ جَسَدَانِیَّهٍ وَ لَا بِحَرَکَهٍ غَذَائِیَّهٍ لَکِنِّی أُیِّدْتُ بِقُوَّهٍ مَلَکِیَّهٍ وَ نَفْسٍ بِنُورِ رَبِّهَا مُضِیَّه؛ به خدا سوگند! من دروازه خیبر را با قدرت جسمانى و تحرّک غذایى (انرژی حاصل از غذا)، از جای نکندم؛ بلکه من به قوّه مَلکى (ملکوتی) و روحى که به نور پروردگارش، روشن است تأیید و حمایت شدم.» (الخرائج و الجرائح، ج ۲، ص ۵۴۲)
