حتی اگر نکته دکتر ظریف هم درست باشد که مذاکرات برای منافع ملی است نه مبارزات انتخاباتی، نتیجه‌بخش بودن مذاکرات وین قطعاً دستمایه بازاریابی سیاسی دولت روحانی و کاندیداهای احتمالی ریاست جمهوری ۱۴۰۰ از جمله خود او خواهد شد.

پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، بحث تمایل این کشور به بازگشت به برجام و لغو تحریم‌ها، نقل محافل رسانه‌ای و حتی سخنان مسئولین کشور شد. با اینکه از طرف ایرانی هر هفته صحبت از بازگشت آمریکا به برجام و بذر امید حل مشکلات اقتصادی به میان می‌آمد، اما بایدن اصلاً توجهی به شتاب‌زدگی دولتمردان ایرانی نداشت و حتی در میان اولویت‌های نخست دولت خود نیز مسئله برجام را قرار نداد.

حال با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری ۲۸ خرداد، تکاپوی طرف‌های غربی و ایرانی برای لغو تحریم‌ها و برگشت آمریکا به تعهدات خود شدت پیدا کرده است. آیا مذاکرات وین بوی انتخاباتی می‌دهد یا در چارچوب منافع ملی ارزیابی می‌شود؟ چرا آمریکا این زمان را برای کاهش احتمالی تحریم‌ها انتخاب کرده است؟ به نظر می‌رسد برنامه هسته‌ای می‌تواند به صورت خاص و سیاست خارجی به طور عام همچون دوره‌های قبل به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری خرداد ۱۴۰۰ تبدیل شده و با دوپینگ لحظات آخر، سرنوشت انتخابات را دگرگون کند.

مذاکرات وین از نگاه انتخاباتی

پس از چندماه انتظار بازگشت آمریکا به تعهدات برجامی خود و رفع تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران، از چند هفته پیش مذاکراتی بین جمهوری اسلامی ایران و گروه ۴+۱ بر سر سازوکار بازگشت آمریکا به برجام و راستی‌آزمایی اثر رفع تحریم‌ها در وین آغاز شده است. هرچند مذاکره‌کنندگان ایرانی گفته‌اند با هیئت آمریکایی چه به صورت مستقیم و چه غیرمستقیم مذاکره نمی‌کنند، اما طرف‌های اروپایی مذاکره نتایج بحث با طرف ایرانی را به آن طرف خیابان «گرند هتل» وین می‌برند تا با آمریکایی‌ها در خصوص مواضع دو طرف بحث و تبادل نظر کنند.

با اینکه کارشناسان بر این باورند دولت بایدن اراده جدی در رفع تحریم‌ها ندارد، این نکته را نیز خاطرنشان می‌سازند که در صورت رفع تحریم‌ها بین ۳ تا ۶ ماه راستی‌آزمایی اثر رفع تحریم زمان می‌برد و قاعدتاً به دولت فعلی نمی‌رسد. با این حال، این نشست‌ها و نتیجه آن می‌تواند تأثیر مهمی بر روند انتخابات ۱۴۰۰ بگذارد چراکه روحانی بیش از همیشه می‌خواهد بزرگ‌ترین و شاید تنها دستاورد مهم خود را احیا کند و با بازاریابی سیاسی برجام، نشان دهد که راهبرد درستی را در هشت سال گذشته انتخاب کرده است.

علاوه بر این، دولت بایدن نیز می‌داند درصورتی‌که دولت بعدی مستقر در پاستور به طیف انقلابی و اصولگرا برسد، راه بسیار سخت‌تری برای احیای برجام و احتمال هرگونه توافق دیگری در پیش خواهد داشت. بنابراین برای آمریکا هم عاقلانه‌تر است که تا پیش از پایان دولت آقای روحانی، شرایط را برای پایبندی کامل ایران به برجام تدارک ببیند و حتی درباره برجام‌های بعدی زمینه‌سازی کند.

بر این اساس، با افزایش مشکلات معیشتی و اقتصادی و گسترش نارضایتی مردم علیه دولت روحانی و حتی کل جریان اصلاح‌طلبی در ایران، بدون احیای برجام و مشاهده اثرات ملموس اقتصادی ناشی از رفع تحریم‌ها در وضعیت جامعه، پیروزی در انتخابات برای هر نامزد نزدیک به دولت که به مشارکت بالا در انتخابات نیاز دارد بسیار دشوار خواهد بود.

مذاکرات وین از نگاه منافع ملی

رهبر معظم انقلاب در سخنرانی اخیر خود با بیان دوری از مذاکرات فرسایشی و بی‌ارزش بودن پیشنهادات طرف آمریکایی ضمن تأیید اصل کلی مذاکره در چارچوب منافع ملی، برای تیم مذاکره‌کننده کشورمان دعا کردند و خواستند با زمزمه‌ی «حَسبُنَا اللهُ وَ نِعمَ الوَکیل» ملت را خوشحال کنند. در همین راستا بود که ظریف وزیر امور خارجه در پیام اینستاگرامی خود به عدم نگاه انتخاباتی مذاکرات وین اشاره کرد و گفت: «فروتنانه تقاضا می‌کنم مخالفان دریابند که زمان و مدت مذاکره را تنها منافع ملی تعیین می‌کند و نه فرصت‌های تبلیغاتی و مبارزات انتخاباتی». اگر این نکته را مدنظر قرار دهیم که مذاکرات وین صرفاً در چارچوب منافع ملی در حال انجام است، می‌توان به اعلام غنی‌سازی ۶۰ درصدی در مقابل حمله به تأسیسات هسته‌ای نطنز و نصب سانتریفیوژهای پیشرفته اشاره داشت که به نوعی برای پر کردن دست دیپلمات‌های ایرانی حاضر در وین است. در حقیقت، ممکن است این بالا رفتن تنش‌ها و زورآزمایی طرفین مذاکره همچون کاتالیزور عمل کرده و آمریکا از بیم آینده مبهم و غیرقابل‌پیش‌بینی، به صورت جدی‌تر برای رفع تحریم‌ها و بازگشت به تعهدات برجامی خود رفتار کند.

افزون بر این، در نظرسنجی دانشگاه مریلند در ابتدای حضور بایدن در کاخ سفید، پرسشی درباره کاهش تعهدات برجامی و افزایش فعالیت‌ها در برنامه هسته‌ای ایران از شرکت‌کنندگان ایرانی صورت گرفت که ۷۳ درصد از شرکت‌کنندگان اعلام کردند، آن‌ها از قانون مجلس که خواستار افزایش فعالیت‌های برنامه هسته‌ای ایران هست حمایت می‌کنند و ۶۹ درصد نیز تأکید کردند که تا قبل از بازگشت آمریکا به برجام و اجرای کامل تعهدات توسط این کشور، نباید با آمریکا مذاکره کرد.

 نظر شرکت‌کنندگان در نظرسنجی دانشگاه مریلند درباره بازگشت آمریکا به برجام

در حقیقت، این مسائل نشان می‌دهد که خواسته رفع تحریم‌های آمریکا در وهله اول و سپس بازگشت ایران به تعهدات خود، سیاست قطعی ملت و نظام جمهوری اسلامی ایران است که مذاکرات وین را در چارچوب منافع ملی به تصویر می‌کشد.

همان‌طور که بیان شد می‌توان مذاکرات وین را در دو نگاه انتخاباتی و منافع ملی بررسی کرد. در نگاه انتخاباتی و با توجه به زمان کم باقی‌مانده تا پایان دولت دوازدهم، شاید تنها احیای احتمالی برجام باشد که بتواند همچون معجزه و دوپینگ به کمک دولت روحانی و کاندیداهای جریان اصلاحات برسد؛ هرچند حتی بازگشت آمریکا به برجام هم تضمینی نخواهد بود که با توجه به نارضایتی بالای جامعه از دولت، حضور مردم در پای صندوق‌های رأی قابل‌توجه باشد.

اما در نگاه منافع ملی، بسیار روشن است که مسئله سیاست خارجی تنها در ابعاد انتخاباتی و جناحی قابل تحلیل نیست و طبق نظرسنجی اخیر دانشگاه مریلند، اکثریت مردم ایران هم هم‌صدا با سیاست قطعی نظام بر این باور هستند که باید ابتدا امریکا تحریم‌ها را لغو کرده و به تعهدات برجامی خود بازگردد تا ایران نیز به تعهدات خودش عمل کند.

با این همه، مذاکرات وین چه از دید انتخاباتی و چه از دید منافع ملی، بر انتخابات خرداد پیش رو تأثیر خواهد گذاشت و حتی اگر نکته دکتر ظریف هم درست باشد که مذاکرات برای منافع ملی است نه مبارزات انتخاباتی، نتیجه‌بخش بودن مذاکرات وین قطعاً دستمایه بازاریابی سیاسی دولت روحانی و کاندیداهای احتمالی ریاست جمهوری ۱۴۰۰ از جمله خود او خواهد شد.

منتشر شده در خبرگزاری فارس