تسنیم: جناب آقای امامی ابتدائاً بفرمایید این نظرسنجی‌ها توسط چه نهاد و چه اعضایی انجام شده و اجمالاً معرفی ای از مجموعه «متا» داشته باشید؟

امامی: بنده هم سلام عرض می‌کنم خدمت شما و مخاطبین‌تان. مرکز تحلیل اجتماعی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) که ما آن را اختصاراً «مِتا» نام‌گذاری کرده‌ایم و با این برند فعالیت‌های این مرکز را معرفی می‌کنیم، یک مرکز مطالعاتی دانشگاهی وابسته به مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) است که حدوداً دو سال از آغاز فعالیت آن می‌گذرد.

مِتا عمده مطالعات خودش را بر روی مطالعات تغییرات فرهنگی و تغییرات افکار عمومی در جامعه ایران متمرکز کرده است و جمعی از دانشجویان دکتری و فارغ‌التحصیلان رشته‌های فرهنگ و ارتباطات و مدیریت در این مرکز به مطالعه جامعه ایران مشغول هستند. «مِتا» با سایر مراکز افکارسنجی و حتی مراکز داده‌کاوی دو فرق اساسی دارد. اولاً این مرکز، یک مرکز تجاری نیست و عمده فعالیت‌ها و پروژه‌های خود را با رویکرد دانشگاهی و نه مبتنی بر درخواست کارفرما بلکه مبتنی بر فهم نظریِ چالش‌ها و مسائل ایران در حوزه تغییرات فرهنگی و سرمایه اجتماعی تنظیم می‌کند و نتایجش را در اختیار نهادهای مرتبط و جامعه علمی می‌گذارد. ثانیاً، «مِتا» در مطالعات خودش به یک روش و آن هم روش نظرسنجی و پیمایش بسنده نکرده است. در مِتا ما در حال حاضر از دو روش نظرسنجی و داده‌کاوی برای فهم جامعه بهره می‌بریم و قصد داریم با توسعه در این مرکز شاهد به کارگیری روش‌های دیگری برای فهم و مطالعه جامعه ایران باشیم.

تسنیم: اجازه بدهید به سراغ نظرسنجی‌های انجام شده برویم. بسیاری از علاقمندان به حوزه‌های نظرسنجی مشتاق هستند بدانند روش‌ نظرسنجی مِتا چیست. در همه کارها عنوان شده است که روش تحلیل داده‌ها بر اساس مدل سازی جمعیتی ایران انجام شده است، درباره این روش توضیح می‌فرمایید؟

امامی: اجازه بدهید از عقب‌تر شروع بکنم. حدود صد سال است که نظرسنجی های قابل تعمیم به کل جمعیت، از طرق نمونه گیری تصادفی، به روشی جا افتاده میان موسسات افکار سنجی بدل شده است. در میان روش‌های نمونه‌گیری یکی از روش‌های معمول نمونه‌گیری طبقه‌بندی است که بر اساس ویژگی‌های جمعیت شناختی، جامعه را به طبقه های مختلف تقسیم کرده و میزان حضور افراد نمونه در هر کدام از طبقات را به طور مداوم بررسی می‌کند تا تمام طبقات در نمونه حضور داشته باشند.

مثلاً اگر در جامعه ۲۰ درصد در بازه سنی ۲۰ تا ۲۹ سال هستند، ۲۰ درصد از نمونه شما هم باید همین ویژگی را داشته باشند. با ابداع روش‌های محاسباتی جدید می‌توان با جزیی‌ترین حالت ممکن جامعه را طبقه بندی کرد. به طور مثال برای مردان ساکن اصفهان که دارای تحصیلات فوق لیسانس و در بازه سنی ۱۸ تا ۲۹ سال هستند یک سلول و برای یک زنِ ساکن تهران که دارای تحصیلات دکتری و در بازه سنی ۳۰ تا ۴۰ سال است سلول دیگری ایجاد می‌شود و نظر هرکدام از سلول ها -که با احتساب چهار متغیر سن، جنس، تحصیلات و محل سکونت به حدود ۱۰۲۴ سلول می‌رسد- به تفکیک محاسبه می‌شود.

ما در نظر سنجی مِتا حجم نمونه را به تفکیک ۱۰۲۴ حالت توزیع و نرمال کرده‌ایم. در حقیقت، نظر هر کدام از این سلول‌ها، توسط محاسبه‌ی مکرر همبستگی میان متغیر‌های مختلف، به مدلی از نظر جامعه دست یافته و می‌توان با داشتن تعداد کل جمعیت هدف، آن مدل را به کل جمعیت ایران تعمیم داد.

تسنیم: آیا این روش قبلا هم انجام شده است؟

امامی:در ایران خیر؛ اما در سطح بین الملل مراکز متعددی وجود دارند که از این روش برای پیش بینی نظر و نگرش مردم در امور مختلف استفاده می‌کنند. یک دوره از انتخابات ریاست جمهوری ایالات‌متحده نیز با این روش پیشبینی شده است که خطایی کمتر از سه درصد داشته است. دانشگاه کلمبیا در ایالات‌متحده در این گونه نظرسنجی‌ها پیشتاز است. موسسه معتبر گالوپ بارها از همین روش برای نظرسنجی در سطح دنیا استفاده کرده است، همچنین شرکت های تجاری (در حوزه تحقیق بازار و تصویر برند) از این روش استفاده می‌کنند.

تسنیم: این تکنیک‌ها دقیقا چه فرآیند و مکانیزمی دارند و با چه اطمینانی انجام می‌شود؟

امامی: بگذارید اینگونه بگویم، منطق تمامی نظرسنجی‌ها و شرط لازم و کافی برای اینکه یک نظرسنجی قابل تعمیم به کل باشد این است که حجم نمونه از حیث داده‌های جمعیتی یا اصطلاحاً demographic باید با جامعه کل منطبق باشد. داده‌های دموگرافیک معمولاً در چهار شاخص سن، جنس، تحصیلات و محل سکونت معین می‌شوند البته شاخص‌های دیگری هم هست اما این چهار شاخص از همه مهم‌تر است. در نظرسنجی‌های تصادفی نیاز به کنترل این مؤلفه‌ها به صورت خیلی جدی وجود ندارد چرا که اگر روش نمونه‌برداری درست انجام شده باشد داده‌های نمونه با داده‌های جامعه کل منطبق است اما در نمونه‌های غیرتصادفی باید نمونه را با تکنیک‌های آماری به گونه‌ای انتخاب و تحلیل کرد که با جامعه کل منطبق شود.

در نظرسنجیِ مؤسسه متا نه تنها از این تکنیک‌ها استفاده شده است بلکه دقت انطباق نمونه با جامعه کل در همه حجم نمونه به اندازه هر احتمال از مجموعه احتمالات شاخص‌های جمعیتی محاسبه شده است. علاوه بر این، با توجه به تعداد نمونه‌گیری بالا در نظرسنجی‌های متا، دقت این مدل‌سازی بیشتر نیز می‌شود.

تسنیم: شما چگونه به این دقت رسیده‌اید؟

امامی: ما از علم مدل‌سازی کمک گرفته‌ایم. مدل‌سازی، محاسبات لازم برای دست‌یابی به چنین مدلی را انجام می‌دهد، این محاسبات بعضاً به قدری زیاد هستند که انجام کل حجم محاسبات گاهی از اوقات توسط کامپیوترهای خیلی قوی تا ساعت‌ها به طول می‌انجامد و طبعاً نمی‌توان این بخش را به وسیله دستی انجام داد. در واقع ما یک مدل طراحی کرده‌ایم که تمامی داده‌های جمعیتی ایران را دارد و نمونه ما را به وسیله داده‌هایی که در اختیار دارد نرمال می‌کند.

تسنیم: آقای دکتر اجازه دهید یک سؤال مشخص بپرسم؛ یعنی شما در نمونه خودتان از همه ۱۰۲۴ حالت جمعیتی در نمونه خودتان دارید؟

امامی: نه چنین چیزی لازم نیست. فقط کافی است به میزان کافی نمونه از کل کشور و از تمامی شهرها داشته باشید. شما می‌توانید با آمار پیشرفته و روش‌هایی مثل رگرسیون‌های چند سطحی رأی هر فرد را بر اساس همبستگی‌ای که با مؤلفه‌های جمعیت شناختی دارد محاسبه کنید و رأی نهایی را با دقت بسیار بالا پیش بینی کنید.

تسنیم: شما در ابتدا گفتید متا فقط در زمینه خرد مثل انتخابات فعالیت انجام نمی‌دهد، می‌توانید به چند نمونه دیگر از فعالیت های متا اشاره کنید؟

امامی: بله همانطور که گفتم مرکز مِتا بر یک روش پژوهشی متمرکز نیست بلکه پژوهش‌های گسترده‌ای در حوزه تحلیل سرمایه اجتماعی ایران، مطالعه پانل دستورکارهای شبکه‌های اجتماعی، مطالعه خرده فرهنگ‌های دیجیتال انجام داده است و اقدامات گسترده‌تری در این حوزه در دستور کار خود دارد. علاوه بر فعالیت های انجام شده ما در این انتخابات نیز به نظرسنجی اکتفا نکرده‌ایم بلکه در حوزه تصویر کاندیداهای مختلف نیز از مدلی جدیدی برای ارائه گزارش به تمامی نامزدها استفاده کردیم.

یکی از این مدل‌ها، مدل swot بود که چهار شاخصه ضعف، قوت، تهدید و فرصت هرکاندیدا را در شبکه های اجتماعی که مورد توجه کاربران قرار گرفته بود را استخراج و به دست آنان رساندیم. مطالعات دیگری هم حول این انتخابات و رفتارهای متنوع رای‌دهندگان و گروه‌ها و… تعریف کرده‌ایم که ان شاءالله بعد از انجام به سیاست‌گذاران یا مجموعه‌های مرتبط یا افکار عمومی ارائه خواهد شد.

امامی: ما رسالت خود را به عنوان یک مجموعه دانشگاهی که سعی دارد به تحلیل عمیقی از جامعه برسد بیش از یک پیش‌بینی صرف در ایام انتخابات می‌دانیم. سوالاتی که ما در پرسشنامه‌های خود قرار می‌دهیم، سوالاتی است که در کمتر نظرسنجی‌هایی آن‌ها را یافت می‌کنید چون ما به دنبال آن هستیم تا انگاره‌های جامعه را در نقاط حساس مورد بررسی قرار دهیم و آن‌ها را در جامعه فراتر از ایام زودگذر انتخابات مورد تحلیل قرار دهیم. همانگونه که پیش از این هم عرض کردم مجموعه ما یک مجموعه تحلیلی است که قصد دارد از سطوح به لایه‌های افکار عمومی و تغیرات آن در طی دوره‌های مختلف پی ببرد و همین نقطه است که این مجموعه را از سایر مجموعه‌های دیگر متمایز می‌کند.

در این جا بیش از هرچیزی نگاهی علمی به مساله برای فهم دقیق از جامعه ایرانی و به دنبال آن سیاست‌گذاری برای آن دنبال می‌شود. به همین دلیل هم این مجموعه متشکل از دانشجویان دکتری و کارشناسی ارشد رشته‌های ارتباطات و مدیریت در دانشگاه امام صادق (ع) می باشد.

تسنیم: خیلی ممنون از وقتی که در اختیار ما قرار دادید؛ اگر نکته پایانی دارید بفرمایید.

امامی: از همین جا از همه مجموعه‌های دغدغه‌مند و فعال در حوزه افکار عمومی و تغییرات فرهنگی که قصد دارند با روش و رویکردی آکادمیک در این عرصه نقش ایفا کنند، فارغ از هرچیز دیگری دعوت می‌کنیم تا با به اشتراک گذاشتن روش‌های خود و دقیق کردن آن‌ها موجبات دقت و پیشرفت در این عرصه را در ایران فراهم آوردند. ما به عنوان یک مجموعه دانشگاهی دغدغه خود را این چنین معرفی کرده و میزبان همه عزیزان فعال دیگر خواهیم بود. همکاری و هم‌فکری مجموعه‌های با ماموریت مشابه و مشترک می‌تواند ما را در این حوزه حتی در عرصه بین‌الملل هم به مزیت‌های درخور توجهی برساند و البته تبعات مثبت و نتایج آن هم در خدمت سیاست‌گذاران و کارگزاران قرار گیرد.

منتشر شده در خبرگزاری تسنیم