محرک اصلی بازاریابی رابطه‌ای سیاسی عبارت است از افزایش سطح درگیری بدین‌ صورت که به آرای رای‌دهندگان در مواقعی غیر از انتخابات نیز اهمیت داده می‌شود، اعضای حزب تبدیل به ذی‌نفعان می‌شوند، ملت‌ها نسبت به فرآیند سیاست‌گذاری آگاه‌تر شده و پیشنهادهای آنان در این فرآیندها بیش از پیش مدنظر دولت‌ها قرار می‌گیرد. از این‌ رو شایسته است دولت سیزدهم از این حیث نسبت به دولت قبلی ممتاز شود و با توجه به خطر نزدیک‌بینی سیاسی و سیاستی و برحذر بودن از آن، از مردم، در مردم و برای مردم باقی بماند.

با چراغ سبز رهبری، اکنون فرصت نقد شورای نگهبان بیش از هر زمان دیگر در دسترس نخبگان و کارشناسان این امر است. برای بهره‌برداری بهتر از این فرصت، ضروری است از نقدهای کلیشه‌ای، سطحی، جهت‌دار و غیرکارشناسی پرهیز شود. تکرار سخنان کلیشه‌ای، شخصی، جناحی و غیرکارشناسی، هم جامعه را از این فرصت طلایی نقد صحیح محروم کرده و هم فرصت دیگر اصلاح و ترمیم را از نهاد پاسدار قانون و شریعت در نظام جمهوری اسلامی، خواهد ربود.

از رقبای اصلی انتخابات 88 گرفته تا ربع‌پهلوی و منافقین و از رژیم‌صهیونیستی و آمریکا گرفته تا آل‌سعود و ملیجک‌های لندن‌نشینش، هریک به سهم خود کاهش میزان مشارکت را محصول کمپین و دعوت خود می‌دانند. با این همه، نگاهی به واقعیت موجود در جامعه ایران و نتایج انتخابات، دلایل دیگری را برای این کاهش مشارکت برجسته می‌سازد.

تصمیم ماندن یا نماندن نامزدها در صحنه با هر استدلالی، امری است که هیچگاه از طریق تنش و نزاع میان هوادارانشان به نتیجه نخواهد رسید. در این شرایط، وقوع چنین تنش‌هایی میان طرفداران نامزدها و تخریب نامزد دیگر برای اثبات نامزد مورد علاقه خود، ثمری جز افزودن ابهام بر فضای کلی انتخابات ندارد. ابهامی که ثمره آن، بیش از هر چیز، تقویت موضع دشمنان ملت را در سرد کردن تنور انتخابات را در پی خواهد داشت.

آخرین مناظره نامزدهای انتخابات 1400، بدون تغییر چندانی در درصد آرای نامزدها خاتمه یافت. به‌نظر می‌رسد علی‌رغم همه کاستی‌ها، مناظره سوم بیش از دو مناظره قبل در افزایش مشارکت موثر بوده باشد. چالش‌های جدی میان نامزدها، وجود بحث‌های نزدیک‌تر به سوالات مردم و صف‌بندی واقعی‌تر نامزدها، همگی در این امر موثرند.

در نگاه روان‌شناسی اجتماعی-سیاسی به مساله مشارکت سیاسی با ایجاد قاب‌بندی جدید، با تغییر نگرش و همراهی و همنوایی با صدا و تصویر جامعه معترض از درون مایه هویتی آن‌ها بدون سانسور، و با چارچوب‌دهی به بسترهای بیم و امید جامعه هدف، می‌توان تا حدودی بر کاهش مشارکت سیاسی فائق آمد. اما نباید نگاه سطحی به حل مساله جای نگاه ریشه‌ای به آن را در آینده بگیرد.

انتظار می‌رود طراحان مناظره نسبت به انتقادات وارده بی‌تفاوت نباشند. تغییر در مناظره سوم و اصلاح نقاط ضعف آن در حد امکان، بیش از هرچیز به سود مشارکت در انتخابات خواهد بود، چیزی که در طراحی این دو مناظره، نتوانست خود را نشان دهد.

قمار سیاسی، از بدترین و پرهزینه‌ترین انواع قمار است که شاید احکام فقه فردی به راحتی برای آن قابل انطباق نباشد اما در صورت بروز، هزینه‌های بالایی برای ذی‌نفعان و گناه زیادی برای قمارباز درپی خواهد داشت.

به نظر می­‌رسد مناظره نخست با موفقیت نسبی همتی و رئیسی به عنوان دو نامزد اصلی پایان یافت. همتی در معرفی خود موفق بود و رئیسی در صیانت از پایگاه رأی خود به درستی عمل کرد.